سلامت جنسی یکی از ارکان مهم کیفیت زندگی افراد است، اما برخی مشکلات مرتبط با آن، علی‌رغم شیوع بالا، ممکن است نادیده گرفته شوند یا باعث نگرانی‌های غیرضروری شوند. یکی از این مشکلات، بالانیت یا التهاب سر آلت تناسلی است که می‌تواند با علائمی مانند قرمزی، سوزش، خارش و حتی درد همراه باشد. این التهاب دلایل متعددی دارد، از جمله عفونت‌های قارچی و باکتریایی، حساسیت‌های پوستی و عدم رعایت بهداشت مناسب. اما آیا این مشکل جدی است؟ چگونه می‌توان از آن پیشگیری کرد و بهترین روش‌های درمانی چیست؟ در این مقاله، به‌صورت علمی و درعین‌حال ساده، به بررسی علل، نشانه‌ها و راهکارهای درمان بالانیت می‌پردازیم تا با آگاهی بیشتر، بتوانید سلامت خود را حفظ کنید. در صورت نیاز به مشاوره تخصصی، دکتر جعفری، متخصص اورولوژی، می‌تواند با دانش و تجربه‌ی خود، راهنمای شما در درمان و پیشگیری از این مشکل باشد.

بالانیت چیست؟ 

بالانیتیس (Balanitis) از ترکیب دو واژه یونانی بالانوس (به معنی بلوط) و ایتیس (به معنی التهاب) گرفته شده است و در واقع اصطلاحی است که برای توصیف التهاب سر آلت تناسلی (گلانس) به کار می‌رود. این مشکل در میان مردان، به‌ویژه افرادی که ختنه نشده‌اند، رایج‌تر است، به‌ طوری که حدود ۱۰ درصد از مردان در طول زندگی خود حداقل یک‌ بار آن را تجربه می‌کنند. گاهی این التهاب فقط محدود به سر آلت نیست و پوست ختنه‌گاه را هم درگیر می‌کند. در این حالت، به آن بالانوپوستیت گفته می‌شود.

بسیاری از بیمارانی که با علائم بالانیت مراجعه می‌کنند، در واقع درگیر التهاب هم‌زمان سر آلت و پوست ختنه‌گاه هستند. از طرفی، التهاب محدود به پوست ختنه‌گاه به‌تنهایی پستیت نامیده می‌شود. بالانیتیس می‌تواند نتیجه‌ی عفونت‌های باکتریایی یا قارچی، واکنش‌های آلرژیک، بیماری‌های پوستی و حتی بهداشت نامناسب باشد. در برخی موارد، مردانی که در کودکی برای رفع تنگی پوست ختنه‌گاه (فیموز) ختنه شده‌اند، ممکن است در بزرگسالی دوباره با مشکلات التهابی در این ناحیه مواجه شوند زیرا زمینه‌ی بیماری پوستی همچنان در بدن آن‌ها وجود دارد. در ادامه به بررسی علت‌ها و همچنین روش‌های درمانی خواهیم پرداخت. 

در مورد التهاب بیضه بیشتر بخوانید

علائم بالانیت 

التهاب سر آلت تناسلی می‌تواند به سه شکل حاد، عودکننده یا مزمن ظاهر شود. در برخی موارد، علائم فقط چند روز تا چند هفته ادامه دارند و سپس از بین می‌روند. این نوع التهاب معمولاً به دلیل عفونت‌ها یا مواد تحریک‌کننده ایجاد می‌شود. اما در برخی بیماران، التهاب به‌ صورت دوره‌ای (عودکننده) بروز می‌کند و طی ماه‌ها یا سال‌ها دوباره تکرار می‌شود. این تکرار علائم می‌تواند کیفیت زندگی فرد را تحت تأثیر قرار دهد. نوع مزمن این بیماری اغلب به دلیل عفونت‌های قارچی طولانی‌ مدت یا بیماری‌های پوستی خاص ناحیه تناسلی (درماتوز تناسلی) ایجاد می‌شود. به صورت کلی علائم بالانیت شامل موارد زیر است: 

• درد و سوزش در ناحیه سر آلت تناسلی
• تغییر رنگ یا ایجاد لکه‌های غیر طبیعی روی آلت تناسلی
• خارش زیر پوست ختنه‌گاه
• تورم و التهاب در ناحیه ختنه‌گاه
• براق یا سفید شدن برخی قسمت‌های پوست آلت
• ترشحات سفید‌ رنگ (اسمگما) زیر پوست ختنه‌گاه
• بوی ناخوشایند
• احساس سوزش ادرار یا درد هنگام ادرار کردن 
• ایجاد زخم یا ضایعات روی سر آلت تناسلی

علت‌های بروز بالانیت

بالانیتیس دلایل مختلفی دارد که می‌توان آن را به عوامل عفونی، تحریک‌کننده و بیماری‌های زمینه‌ای پوستی تقسیم کرد. از عفونت‌های قارچی و باکتریایی گرفته تا واکنش‌های آلرژیک، بهداشت نامناسب و بیماری‌های خود ایمنی، همگی می‌توانند باعث التهاب و مشکلات ناحیه تناسلی شوند. این بیماری بیشتر در مردان ختنه‌ نشده دیده می‌شود، زیرا تجمع رطوبت و باکتری‌ها زیر پوست ختنه‌گاه، محیط مناسبی برای رشد میکروب‌ها ایجاد می‌کند. به صورت کلی علت‌های بروز بالانیت شامل موارد زیر است: 

عفونت‌های قارچی (کاندیدیازیس تناسلی)

یکی از شایع‌ترین دلایل بالانیتیس، عفونت قارچی کاندیدا است که در اثر رشد بیش از حد قارچ کاندیدا آلبیکنس ایجاد می‌شود. این نوع عفونت معمولاً در اثر رطوبت زیاد، تعریق، دیابت یا مصرف آنتی‌بیوتیک‌ها بروز می‌کند و علائمی مثل قرمزی، خارش، سوزش و ترشحات سفید پنیری به همراه دارد.

 عفونت‌های باکتریایی

باکتری‌های مختلف می‌توانند باعث التهاب سر آلت شوند، مخصوصاً اگر ناحیه تناسلی به‌ خوبی شسته نشود و تجمع باکتری‌ها رخ دهد. علائم این نوع عفونت شامل بوی بد، تورم و ترشحات زرد یا سبز رنگ است. عدم رعایت بهداشت، مخصوصاً در مردان ختنه‌ نشده، باعث تجمع اسمگما (ترشحات سفید زیر پوست ختنه‌گاه) می‌شود که محیطی مناسب برای رشد باکتری‌ها و قارچ‌ها ایجاد می‌کند. از طرفی، شست‌و شوی بیش‌ از حد با صابون‌های قوی نیز می‌تواند باعث تحریک و خشکی پوست شده و بالانیتیس ایجاد کند.

واکنش‌های آلرژیک (درماتیت تماسی)

پوست ناحیه تناسلی بسیار حساس است و ممکن است به کاندوم‌های لاتکسی، روان‌کننده‌ها، اسپرم‌کش‌ها، صابون‌های معطر، مواد شوینده و حتی لباس‌های تنگ یا با الیاف مصنوعی واکنش نشان دهد. این حساسیت می‌تواند منجر به قرمزی، خارش و التهاب شود.

 بیماری‌های پوستی (درماتوز تناسلی)

برخی بیماری‌های پوستی مانند پسوریازیس، لیکن پلان، اگزما و خارش مزمن پوستی ممکن است باعث التهاب و بالانیتیس شوند. این شرایط معمولاً مزمن هستند و در برخی افراد ممکن است همراه با خشکی پوست، ترک‌خوردگی و لکه‌های پوستی ظاهر شوند.

 بیماری‌های مقاربتی (STIs)

عفونت‌های مقاربتی (STIs) از جمله دلایل شایع و مهم التهاب سر آلت تناسلی (بالانیتیس) هستند. این بیماری‌ها از طریق رابطه جنسی محافظت‌ نشده (واژینال، مقعدی یا دهانی) منتقل می‌شوند و می‌توانند باعث قرمزی، التهاب، زخم، تاول‌های دردناک، ترشحات غیر عادی و سوزش هنگام ادرار شوند. برخی از مهم‌ترین عفونت‌های مقاربتی که می‌توانند باعث بالانیتیس شوند عبارتند از: تب‌خال تناسلی، سیفلیس، سوزاک و کلامیدیا. این عفونت‌ها معمولاً با زخم، تاول‌های دردناک، ترشحات غیر عادی و سوزش هنگام ادرار همراه هستند.

دیابت و قند خون بالا

دیابت، به‌ ویژه دیابت نوع ۲ و دیابت کنترل‌ نشده، یکی از مهم‌ترین عوامل مستعدکننده برای بالانیتیس است. قند خون بالا محیط ایده‌آلی برای رشد قارچ‌ها و باکتری‌ها فراهم می‌کند، که می‌تواند منجر به التهاب و عفونت در ناحیه تناسلی شود. مردان مبتلا به دیابت، به‌ خصوص آن‌هایی که ختنه نشده‌اند، بیشتر در معرض ابتلا به این بیماری هستند. قند اضافی در ادرار می‌تواند محیط مناسبی برای رشد قارچ‌ها و باکتری‌ها ایجاد کند. اگر دیابت کنترل نشود، ممکن است فرد به‌طور مکرر دچار این التهاب شود.

فیموز (تنگی پوست ختنه‌گاه)

در مردانی که پوست ختنه‌گاهشان بیش‌ از حد تنگ است و به‌ سختی عقب کشیده می‌شود، باکتری‌ها، قارچ‌ها و ترشحات می‌توانند به دام بیفتند و باعث التهاب و عفونت شوند. این مشکل معمولاً در مردان ختنه‌ نشده یا پسران نوجوان دیده می‌شود.

انواع بالانیت

افرادی که به بالانیت مبتلا می‌شوند، ممکن است انواع مختلف آن را تجربه کنند. انواع مختلف بالانیت یا التهاب سر آلت تناسلی، معمولا با علائم و نشانه‌های مختلفی در افراد بروز می‌یابد. به صورت کلی این بیماری شامل انواع زیر است: 

• بالانیت زون (Zoon’s balanitis): بالانیت زون نوعی التهاب مزمن است که عمدتاً در افراد میانسال و مردان ختنه‌ نشده مشاهده می‌شود. این نوع بالانیت معمولاً به طور تدریجی شروع و در طول زمان به شدت افزایش می‌یابد. در این نوع از بالانیت، رنگ سر آلت تناسلی تغییر می‌کند و به قرمز تیره یا قهوه‌ای متمایل می‌شود. بالانیت زون معمولاً به شکل ضایعات کوچکی بر روی پوست سر آلت تناسلی ظاهر می‌شود که ممکن است به مرور زمان بزرگ‌تر و متورم‌تر شوند. 

• بالانیت سیرسینیت (Circinate balanitis): بالانیت سیرسینیت نوعی دیگر بالانیت است که ناشی از آرتریت واکنشی است. آرتریت واکنشی یک نوع آرتریت است که به پاسخ بدن به عفونت‌ها و التهاب‌های داخلی بروز می‌کند. در این نوع بالانیت، علاوه بر التهاب و تغییر رنگ در سر آلت، ضایعات کوچک و زخم‌هایی در ناحیه تناسلی ایجاد می‌شود که ممکن است دردناک باشد. 

• بالانیت کراتوتیک و میشی کاذب اپی‌تلیوماتوز (PKMB): این نوع بالانیت نادر است و معمولاً در مردان بالای ۶۰ سال دیده می‌شود. بالانیت کراتوتیک و میشی کاذب اپی‌تلیوماتوز باعث ایجاد زگیل‌های پوسته‌ پوسته و برآمدگی‌هایی بر روی سر آلت تناسلی می‌شود که در طول زمان ممکن است افزایش پیدا کرده و به اندازه بزرگی درآیند. این نوع بالانیت می‌تواند به شدت آزار دهنده و دردناک باشد.

درمورد درمان زگیل تناسلی نیز بخوانید.

 روش‌های تشخیص بالانیت

در مورد تشخیص بیماری بالانیت، پزشکان معمولاً با انجام معاینه فیزیکی شروع می‌کنند. در این معاینه، پزشک با استفاده از یک سواب (وسیله‌ای شبیه گوش پاک کن برای نمونه‌ برداری) از دهانه مجرای ادرار شما (سوراخ نوک آلت تناسلی) نمونه‌ای تهیه می‌کند و آن را برای آزمایش به آزمایشگاه می‌فرستد. علاوه بر این، ممکن است آزمایش ادرار (تجزیه ادرار) یا آزمایش خون نیز برای بررسی دیابت و سایر عفونت‌ها تجویز شود. در برخی موارد، پزشک برای تشخیص دقیق‌تر، بیوپسی را توصیه می‌کند. به طور کلی، اقدامات زیر برای تشخیص بیماری بالانیت انجام می‌شوند:

معاینه بالینی و بررسی تاریخچه پزشکی

اولین قدم در تشخیص بیماری بالانیت، معاینه فیزیکی توسط پزشک است. پزشک با بررسی ناحیه تناسلی شما، التهاب، تغییرات رنگ پوست، و ضایعات موجود را شناسایی می‌کند. معاینه فیزیکی اهمیت بسیار زیادی دارد. چرا که معاینه فیزیکی اولین نشانه‌ها و علائم آشکار بیماری را نشان می‌دهد و به پزشک کمک می‌کند تا نوع بالانیت را تعیین کند.

آزمایش خون و بررسی سطح قند خون

در برخی موارد، آزمایش خون برای شناسایی مشکلات زمینه‌ای مانند دیابت انجام می‌شود. دیابت می‌تواند یک عامل خطر بزرگ برای ابتلا به بالانیت باشد، به‌ ویژه اگر سطح قند خون کنترل نشده باشد. پزشک ممکن است از شما بخواهد آزمایش خون برای بررسی سطح گلوکز (قند خون) انجام دهید.

بررسی تاریخچه جنسی و سابقه بیماری‌های مقاربتی

پزشک ممکن است از شما سوالاتی در مورد سابقه جنسی و بیماری‌های مقاربتی بپرسد. این اطلاعات می‌تواند برای تشخیص دقیق‌تر به پزشک کمک کند. بیماری‌های مقاربتی مانند تب‌خال تناسلی، سوزاک و کلامیدیا می‌توانند باعث بروز بالانیت شوند. در صورتی که این بیماری‌ها تشخیص داده شوند، پزشک درمان‌های خاص‌تری تجویز می‌کند.

نمونه‌ برداری پوستی (در موارد خاص)

در برخی از موارد خاص، به خصوص زمانی که علائم با بیماری‌های پوستی مانند لیکن پلان یا پایپ‌ پوست مشابه هستند، پزشک ممکن است تصمیم بگیرد از منطقه آسیب‌ دیده نمونه‌ برداری کند. این کار به تشخیص دقیق‌تر و تفکیک بین بالانیت و سایر مشکلات پوستی کمک می‌کند.

درمان‌های مؤثر برای بالانیت

درمان بالانیت کاملاً بستگی به علت اصلی التهاب دارد. پس از تشخیص دقیق، پزشک می‌تواند یکی از روش‌های درمانی زیر را برای شما تجویز کند تا به بهبودی برسید. این درمان‌ها شامل دارو، مراقبت‌های بهداشتی، تغییرات سبک زندگی و رعایت بهداشت و نظافت شخصی است. در اینجا، انواع روش‌های درمانی برای بالانیت را به صورت جامع بررسی کرده‌ایم:

• کرم‌های ضد قارچ: اگر عفونت قارچی باعث بالانیت شود، پزشک یک کرم ضد قارچ مانند کلوتریمازول برای درمان عفونت تجویز می‌کند. شما باید کرم را روی سر آلت تناسلی و پوست ختنه‌گاه خود بمالید. این داروها با از بین بردن قارچ‌های موجود، التهاب را تسکین می‌دهند. 
• آنتی بیوتیک‌ها: اگر عامل بروز بالانیت یک عفونت باکتریایی (مانند سوزاک یا کلامیدیا) باشد، پزشک درمان با آنتی‌بیوتیک را توصیه خواهد کرد. این داروها به سرعت باکتری‌های عامل عفونت را از بین می‌برند. آنتی‌بیوتیک‌هایی مانند آموکسی‌سیلین یا دوکسی‌سایکلین ممکن است تجویز شوند. نوع دارو به نوع عفونت بستگی دارد و باید طبق دستور پزشک مصرف شود.
• رعایت بهداشت و نظافت شخصی: یکی از اصلی‌ترین روش‌ها برای جلوگیری از عود بالانیت، رعایت بهداشت و نظافت شخصی است. در بسیاری از موارد، پوست ختنه‌گاه و سر آلت تناسلی نیاز به مراقبت و شستشوی منظم دارد. پزشکان به بیمار توصیه می‌کنند که روزانه زیر پوست ختنه‌گاه را به دقت بشوید و سپس آن را کاملاً خشک کند.
• مدیریت دیابت: از آن‌جایی که دیابت یکی از دلایل ابتلا به بالانیت است، پزشک راه‌های کنترل بیماری دیابت را برای کاهش خطر التهاب سر آلت تناسلی یا ابتلا به این بیماری را پیشنهاد می‌کند. 
• ختنه کردن: اگر بیمار به صورت مکرر دچار بالانیت شود، پزشک ختنه کردن را توصیه می‌کند. ختنه یک روش جراحی است که در آن جراح پوست ختنه گاه آلت تناسلی را بر می‌دارد. جراحان این درمان را معمولا برای افرادی که پوست ختنه گاه سفتی دارند توصیه می‌کنند.

پیشگیری از بالانیت

 برخی از افراد ممکن است به دلیل نگرانی و ترس از بروز این بیماری، به دنبال راه‌های پیشگیری باشند. معمولا پیشگیری از بروز بیماری‌هایی همچون بالانیت بهتر از درمان عمل می‌کند. از این رو اگر نگران ابتلا به التهاب سر آلت تناسلی هستید و می‌خواهید از ابتلا به این بیماری پیشگیری کنید برخی از اقدامات هستند که به شما کمک می‌کنند. اقداماتی که برای جلوگیری از بروز التهاب سر آلت مفید هستند عبارتند از: 

• شستشوی منظم و کامل ناحیه تناسلی
• خشک کردن کامل ناحیه تناسلی بعد از شست و شو
• استفاده از کاندوم‌های بدون لاتکس برای پوست‌های حساس
• شستن دست‌ها قبل از لمس ناحیه تناسلی
• اجتناب از صابون‌های قوی و مواد شوینده عطری

عوارض احتمالی بالانیت

بالانوپوستیت یا التهاب سر آلت تناسلی ممکن است در برخی افراد عوارض جدی نداشته باشد، اما در صورتی که درمان نشود، می‌تواند مشکلاتی جدی و ناتوان‌کننده به همراه داشته باشد. این بیماری معمولاً با التهاب پوست ختنه گاه همراه است که ممکن است به مرور زمان باعث بروز مشکلاتی شود که تأثیر زیادی بر کیفیت زندگی فرد دارند. در اینجا به برخی از مهم‌ترین عوارض و مشکلات ناشی از بالانوپوستیت اشاره می‌کنیم:

انقباض مجرای ادرار

التهاب مزمن می‌تواند باعث تغییرات در ساختار مجرای ادرار شود. این امر ممکن است منجر به باریک شدن دهانه لوله ادراری و در نتیجه انقباض مجرای ادرار گردد. این وضعیت می‌تواند باعث ایجاد مشکلاتی در هنگام دفع ادرار، مانند درد و انسداد جزئی شود.

فیموز: مشکل در جمع شدن پوست ختنه گاه

یکی از عوارض شایع بالانوپوستیت فیموز است. فیموز به معنای عدم توانایی در جمع شدن پوست ختنه‌گاه به عقب است. در بزرگسالان، این مشکل معمولاً به علت زخم‌ها و التهاب‌های مزمن ناشی از بالانوپوستیت ایجاد می‌شود. این وضعیت ممکن است باعث درد و ناراحتی در هنگام رابطه جنسی یا حتی در هنگام ادرار شود. علاوه بر این، پوست ختنه گاه به شدت سفت می‌شود و در نتیجه نمی‌تواند به حالت طبیعی جمع شود.

پارافیموز: وضعیت اورژانسی

پارافیموز زمانی رخ می‌دهد که پوست ختنه‌گاه به طور ناگهانی از پشت سر آلت تناسلی به دام می‌افتد و دیگر نمی‌توان آن را به موقعیت طبیعی خود بازگرداند. این وضعیت ممکن است بسیار دردناک باشد و به عنوان یک وضعیت اورژانسی پزشکی در نظر گرفته می‌شود. این حالت اگر به موقع درمان نشود، جریان خون به غده آلت تناسلی محدود می‌شود و ممکن است نیاز به ختنه کامل باشد. در این حالت، درمان فوری ضروری است.

آیا بالانیت یک بیماری مقاربتی یا مسری است؟ 

خیر، بالانیت یک عفونت مقاربتی (STI) و مسری نیست. با این حال، برخی از بیماری‌های مقاربتی باعث بالانیت می‌شوند. این احتمال وجود دارد که در برخی شرایط این بیماری شبیه یک بیماری مقاربتی باشد. تا زمانی که پزشک، بیماری بالانیت را تشخیص نداده، علائم شما درمان نشده و مشخص نشده که علت آن یک بیماری مقاربتی نیست، بهتر است که از داشتن رابطه جنسی خودداری کنید. 

چرا بالانیت ممکن است اولین علامت یک بیماری جدی‌تر باشد؟

اگرچه بالانیت معمولاً یک بیماری موضعی و قابل درمان است، اما اگر این مشکل به موقع درمان نشود یا علائم آن بهبود نیابد، می‌تواند نشان‌دهنده یک مشکل یا بیماری جدی‌تر در بدن باشد. به همین دلیل، در صورت مشاهده علائم بالانیت و عدم بهبود آن، مراجعه به پزشک و بررسی دقیق‌تر وضعیت سلامت بسیار ضروری است. تشخیص زود هنگام و درمان صحیح می‌تواند از بروز مشکلات جدی‌تر پیشگیری کند.

کلام پایانی 

بیماری بالانیت یا التهاب سر آلت تناسلی، بیماری است که می‌تواند زندگی بسیاری از مردان را تحت تاثیر قرار دهد. این بیماری با علائم و نشانه‌های بسیاری از جمله التهاب، خارش و سوزش در سر آلت تناسلی همراه است. روش‌های تشخیص و درمانی بسیاری برای این بیماری وجود دارد. در این مقاله به برخی از این روش‌ها اشاره کردیم. معمولا اولین قدم برای تشخیص این بیماری، معاینه فیزیکی و بررسی علائم بیمار است. پزشک معمولا با معاینه آلت تناسلی، به تشخیص انواع بالانیت می‌پردازد. دکتر محمدرضا جعفری شاهدانی فلوشیپ فوق تخصصی اورولوژی، با سال‌ها تجربه و تخصص در امر درمان بیماری‌های مجاری و دستگاه تناسلی در مسیر تشخیص و درمان همراه شما هستند و پس از تشخیص نوع بالانیت، بهترین روش درمانی را به شما معرفی خواهند کرد. 

سوالات متداول