واریکوسل یکی از مشکلات شایع و مهم در سلامت مردان است که می‌تواند منجر به کاهش قدرت باروری و مشکلات جدی‌تر شود. اما امروزه ابتلا به این بیماری جای نگرانی ندارد زیرا درمان‌های نوین و پیشرفته‌ای وجود دارد که می‌تواند واریکوسل و ناباروری را در درمان کند. دکتر محمدرضا جعفری با سال‌ها تجربه و تخصص در زمینه اورولوژی و درمان واریکوسل و بیماری‌های مردان، بهترین راهکارهای تشخیصی و درمانی را ارائه می‌دهد تا روند درمان شما سریع، بدون درد و موثر باشد. اگر به دنبال راهی مطمئن برای بازگرداندن سلامت و نشاط به زندگی خود هستید، می‌توانید با مشاوره گرفتن از دکتر جعفری از دانش و تجربیات ایشان استفاده کنید و با جدیدترین راه‌های نوین درمان واریکوسل نیز آشنا شوید.

واریکوسل چیست؟

واریکوسل (Varicocele) به بزرگ شدن و گشاد شدن غیرطبیعی رگ‌های طنابی شکل (Pampiniform plexus) در کیسه بیضه گفته می‌شود. این رگ‌ها وظیفه انتقال خون از بیضه‌ها به قلب را دارند، اما در واریکوسل به دلیل نارسایی دریچه‌های داخلی این وریدها، خون به جای جریان طبیعی به سمت بالا، برگشت پیدا می‌کند و در رگ‌ها تجمع می‌یابد که باعث گشادشدگی و پیچ‌خوردگی آنها می‌شود. واریکوسل شبیه به واریس پا (Varicose veins) است اما در ناحیه بیضه رخ می‌دهد و معمولا در سمت چپ بیضه‌ها بیشتر دیده می‌شود. واریکوسل یک مشکل شایع ولی قابل درمان در سلامت مردان است که اگر به موقع تشخیص داده و درمان شود، می‌تواند از مشکلات جدی‌تری مانند ناباروری جلوگیری کند. در صورت وجود درد یا مشکلات باروری، حتما به یک متخصص اورولوژی مراجعه کنید.

همچنین بخوانید: آیا واریکوسل باعث ناباروری می‌شود؟

علت واریکوسل

واریکوسل زمانی ایجاد می‌شود که دریچه‌های داخل وریدهای کیسه بیضه (که خون را از بیضه‌ها به قلب برمی‌گردانند) به درستی کار نکنند. این دریچه‌ها معمولا از برگشت خون جلوگیری می‌کنند، اما اگر عملکردشان مختل شود، خون به رگ‌ها برمی‌گردد و در آن تجمع پیدا می‌کند و باعث گشاد شدن و پیچ‌خوردگی وریدها می‌شود. مهم‌ترین دلایل و عوامل ایجاد واریکوسل شامل:

• نارسایی دریچه‌های وریدی (Venous valve insufficiency): دریچه‌های کوچک داخل وریدها که جریان یک طرفه خون را تضمین می‌کنند، ممکن است دچار آسیب یا ضعف شوند. در نتیجه خون به جای حرکت به سمت بالا، به عقب برمی‌گردد و باعث تجمع خون در رگ‌های بیضه می‌شود.
• آناتومی عروقی خاص بیضه‌ها: رگ‌های بیضه چپ زاویه‌ی تیزتری نسبت به رگ‌های بیضه راست دارند و به ورید کلیوی چپ می‌ریزند، در حالی که رگ بیضه راست مستقیما به ورید اجوف تحتانی متصل است. این تفاوت آناتومیکی باعث می‌شود فشار خون در ورید بیضه چپ بیشتر شود و احتمال واریکوسل در سمت چپ بالاتر باشد.
• فشار وارد شده به رگ کلیوی چپ (Nutcracker syndrome): گاهی فشار بر روی ورید کلیوی چپ (که رگ بیضه چپ به آن می‌ریزد) ناشی از گیر افتادن آن بین شریان آئورت و شریان مزانتریک فوقانی باعث افزایش فشار خون در رگ بیضه چپ شده و زمینه‌ساز واریکوسل می‌شود.
• افزایش فشار داخل شکم: فعالیت‌های سنگین، بلند کردن اجسام سنگین، ایستادن طولانی یا زور زدن زیاد می‌تواند فشار داخل شکم را بالا ببرد و باعث تشدید واریکوسل شود.
• سایر علل کمتر شایع: تومورهای شکمی یا لگنی که باعث فشار روی وریدهای بیضه می‌شوند می‌توانند باعث انسداد مسیر خون‌رسانی وریدی به دلایل مختلف شوند. همچنین برخی از اختلالات مادرزادی عروق نیز باعث بروز واریکوسل می‌شود.

علائم واریکوسل (Varicocele) چیست؟

بسیاری از مردانی که به واریکوسل مبتلا می‌شوند نشانه یا علامتی ندارند و بیماری به صورت اتفاقی در معاینات معمول یا بررسی‌های ناباروری کشف می‌شود. اما وقتی علائم ظاهر شوند با درد مبهم، کم‌ تا متوسط یا سنگینی در کیسه بیضه (Scrotal discomfort) ایجاد می‌شود. همچنین درد ممکن است بعد از ایستادن طولانی یا داشتن فعالیت بدنی سنگین بدتر شود. برخی از علائم واریکوسل عبارتنداز:

• برخی بیماران احساس می‌کنند یک سنگینی یا فشار غیرطبیعی در بیضه‌ها وجود دارد که باعث ناراحتی می‌شود
• در معاینه یا حتی به صورت بصری، ممکن است رگ‌های پیچ‌خورده و گشاد شده در کیسه بیضه قابل لمس باشند یا دیده شوند.
• در موارد شدید یا طولانی‌مدت، بیضه ممکن است به دلیل آسیب به سلول‌های تولیدکننده اسپرم کوچک‌تر شود.
• کاهش کیفیت، تعداد یا تحرک اسپرم که منجر به مشکلات باروری (ناباروری) می‌شود. این علامت معمولا زمانی دیده می‌شود که بیمار برای بارداری مراجعه کرده باشد.
• تورم خفیف در کیسه بیضه
• احساس گرما یا التهاب در محل واریکوسل

چه کسانی واریکوسل می‌گیرند؟

بیشترین شیوع واریکوسل در مردان ۱۵ تا ۲۵ سال دیده می‌شود.  این بیماری معمولا در دوران بلوغ ایجاد می‌شود و ممکن است به تدریج پیشرفت کند. همچنین وجود سابقه واریکوسل یا بیماری‌های عروقی مشابه در خانواده، احتمال ابتلا را افزایش می‌دهد. ورزشکاران حرفه‌ای یا کسانی که به صورت مکرر وزنه‌های سنگین بلند می‌کنند، به دلیل فشار زیاد داخل شکم، بیشتر در معرض واریکوسل قرار دارند و آناتومی خاص عروق بیضه در بعضی افراد احتمال بروز واریکوسل را بیشتر می‌کند. شرایطی که باعث افزایش فشار داخل شکم یا انسداد وریدی می‌شوند، مانند تومورها یا مشکلات کلیوی باعث ابتلا به واریکوسل خواهد شد. واریکوسل یکی از دلایل شایع ناباروری مردان است، بنابراین مردانی که برای مشکلات باروری مراجعه می‌کنند، احتمال بیشتری دارد که واریکوسل داشته باشند.

عوارض واریکوسل

اگر واریکوسل به موقع تشخیص داده و درمان نشود، می‌تواند باعث مشکلات متعددی شود که تاثیرات جدی روی سلامت و کیفیت زندگی مردان دارد. ناباروری در مردان یکی از عوارض مهم این بیماری است. گشاد شدن رگ‌ها باعث افزایش دمای بیضه و کاهش خون‌رسانی مناسب می‌شود که به سلول‌های تولیدکننده اسپرم آسیب می‌زند. نتیجه این آسیب کاهش کیفیت، تعداد و تحرک اسپرم است که توانایی باروری را کاهش می‌دهد. برخی از مهم‌ترین عوارض واریکوسل شامل:

عوارض واریکوسل	توضیحات
کوچک شدن بیضه	در موارد شدید و طولانی‌مدت، واریکوسل می‌تواند باعث کاهش جریان خون و آسیب به بافت بیضه شود. این آسیب ممکن است منجر به کوچک شدن بیضه و کاهش عملکرد آن گردد.
درد مزمن	برخی بیماران دچار درد مبهم و ناراحتی مداوم در ناحیه کیسه بیضه می‌شوند که ممکن است زندگی روزمره و فعالیت‌های جسمانی را مختل کند.
مشکلات هورمونی	اگرچه کمتر شایع است، واریکوسل می‌تواند روی تولید هورمون تستوسترون تأثیر منفی بگذارد و باعث کاهش سطح هورمون‌های مردانه شود.
تاثیر روانی و اجتماعی	مشکلات ناباروری و درد مزمن می‌تواند باعث استرس، اضطراب و کاهش اعتماد به نفس شود و در روابط زناشویی تاثیر منفی بگذارد.

درجه واریکوسل

درجه‌بندی واریکوسل (Varicocele grading) کمک می‌کند تا شدت بیماری مشخص شده و بهترین روش درمان انتخاب شود. واریکوسل به سه درجه دسته بندی می‌شود که  شناسایی هریک باید توسط پزشک متخصص انجام شود. از جمله مهم‌ترین انواع درجه واریکوسل شامل موارد زیر است:

• درجه ۱ (Grade 1 – Mild): واریکوسل بسیار کوچک است و فقط در هنگام انجام مانور والسالوا (فشار داخل شکم، هنگام زور زدن) قابل لمس است و در حالت عادی لمس نمی‌شود.
• درجه ۲ (Grade 2 – Moderate): واریکوسل در حالت طبیعی قابل لمس است، اما هنوز قابل مشاهده با چشم نیست و ممکن است احساس سنگینی یا ناراحتی خفیف ایجاد کند.
• درجه ۳ (Grade 3 – Severe): واریکوسل هم قابل لمس است و هم قابل مشاهده به صورت رگ‌های گشاد شده و پیچ‌خورده در کیسه بیضه و ممکن است باعث درد، سنگینی و احساس ناراحتی قابل توجه شود.

تشخیص واریکوسل چگونه است؟

تشخیص واریکوسل معمولا به صورت معاینه بالینی و روش‌های تصویربرداری انجام می‌شود تا شدت بیماری و تاثیر آن بر بیضه‌ها مشخص شود. اولین و مهم‌ترین قدم در تشخیص واریکوسل، معاینه دقیق کیسه بیضه توسط پزشک متخصص اورولوژی است. پزشک بیمار را در حالت ایستاده معاینه می‌کند چون واریکوسل در این حالت بهتر قابل تشخیص است. در این شرایط از بیمار خواسته می‌شود مانور والسالوا انجام دهد (مثل زور زدن یا نگه داشتن نفس) تا برگشت خون در رگ‌ها بهتر مشخص شود زیرا در این معاینه، رگ‌های گشاد شده قابل لمس هستند. راه‌های دیگر تشخیص واریکوسل موارد زیر را شامل می‌شود:

سونوگرافی داپلر رنگی (Color Doppler Ultrasound)

اگر از طریق معاینه فیزیکی نتوان واریکوسل را تشخیص داد یا زمانی که پزشک بخواهد واریکوسل را بهتر و دقیق‌تر معاینه کند سونوگرافی داپلر رنگی انجام می‌شود. این روش غیرتهاجمی جریان خون داخل رگ‌ها را نشان می‌دهد و وجود برگشت خون (Reflux) را تایید می‌کند. همچنین اندازه و قطر رگ‌ها را اندازه‌گیری می‌کند و به تشخیص دقیق‌تر کمک می‌کند. سونوگرافی داپلر به طور دقیق جریان خون در بیضه را نشان می‌دهد تا پزشک بهتر بتواند راه درمانی را برای آن پیدا کند.

 آزمایش اسپرم (Semen Analysis)

زمانی که پزشک به دلیل وجود واریکوسل به ناباروری نیز مشکوک شود آزمایش اسپرم درخواست می‌شود تا کیفیت، تعداد و تحرک اسپرم‌ها بررسی شود. این آزمایش کمک می‌کند تا میزان آسیب واریکوسل به عملکرد بیضه‌ها مشخص شود. همچنین اگر احتمال وجود تومور یا مشکل عروقی دیگر باشد، ممکن است سی‌تی اسکن (CT scan) یا ام‌آر‌آی (MRI) انجام شود. این روش‌ها به تشخیص دقیق‌تر در موارد پیچیده کمک می‌کنند.

همچنین بخوانید: تشخیص ناباروری در مردان چگونه است و به چه آزمایش‌هایی نیاز دارد؟

راه‌های درمان واریکوسل

درمان واریکوسل به روش‌های مختلفی انجام می‌شود که برای انتخاب روش مناسب باید پزشک متخصص وضعیت بیممار به خوبی بررسی کند. واریکوسل اگر به موقع تشخیص داده شود و راه مناسبی برای درمان آن انتخاب شود قابل درمان است، حتی زمانی که باعث ناباروری در مردان شده باشد. در ادامه مهم‌ترین راه‌های درمان واریکوسل را می‌توانید بخوانید:

درمان غیرجراحی

اگر واریکوسل کوچک و بدون علامت باشد، ممکن است نیازی به درمان فوری نباشد و فقط لازم باشد تا بیمار تحت نظر پزشک باقی بماند.  در این شرایط داروهای ضدالتهاب غیر استروئیدی (NSAIDs) برای کاهش درد و التهاب تجویز می‌شوند. همچنین استفاده از شورت‌های مخصوص برای کاهش فشار و ناراحتی در ناحیه بیضه نیز توصیه می‌شود. مقدار و دوز داروها باید توسط پزشک تجویز شود تا مشکلی برای بیمار ایجاد. همچنین از مصرف خودسرانه دارو باید جلوگیری شود.

درمان جراحی

درمان جراحی واریکوسل زمانی انجام می‌شود که روش‌های غیرجراحی یا استفاده از دارو تاثیری نداشته باشد. جراحی واریسکول به روش‌های مختلفی انجام می‌شود که شامل جراحی باز، جراحی میکروسکوپی، جراحی لاپاراسکوپی و آمبولیزاسیون وریدی می‌شود. در ادامه می‌توانید با انواع جراحی‌های واریکوسل آشنا شوید:

• جراحی باز (Open surgery): در جراحی باز (معمولا به روش میکروسرجری) بیمار تحت بیهوشی عمومی یا بی‌حسی نخاعی قرار می‌گیرد و یک برش کوچک در ناحیه کشاله ران یا پایین شکم ایجاد می‌شود سپس جراح به کمک میکروسکوپ یا ابزار دقیق، سیاهرگ‌های معیوب را شناسایی می‌کند. در این شرایط سیاهرگ‌های گشاد بسته می‌شوند (با بخیه یا گیره) تا جریان خون غیرطبیعی متوقف شود. 
• جراحی میکروسکوپی (Microsurgical varicocelectomy): نوعی جراحی باز است که با استفاده از میکروسکوپ جراحی انجام می‌شود. در این روش، جراح با کمک میکروسکوپ حرفه‌ای وریدهای معیوب را با دقت بسیار بالا شناسایی و مسدود می‌کند، در حالی‌که از آسیب به ساختارهای حیاتی مانند شریان بیضه و مجرای لنفی جلوگیری می‌شود. .
• جراحی لاپاراسکوپی (Laparoscopic surgery): روش کم‌تهاجمی که از طریق چند برش کوچک و با کمک دوربین انجام می‌شود. در این روش رگ‌های وریدی بسته می‌شوند.
• آمبولیزاسیون وریدی (Percutaneous embolization): با کمک یک کاتتر کوچک از طریق رگ‌های پا وارد وریدهای بیضه می‌شود و رگ‌های گشاد شده با مواد خاص بسته می‌شوند. مناسب برای بیمارانی که نمی‌خواهند جراحی انجام دهند یا جراحی ناموفق داشته اند.

همچنین بخوانید: عوارض واریکوسل در رابطه زناشویی

مراقبت‌های بعد از عمل واریکوسل

مراقبت‌های بعد از عمل واریکوسل چه به روش جراحی باز، میکروسکوپی یا لاپاراسکوپی انجام شده باشد نقش بسیار مهمی در کاهش عوارض، بهبود سریع‌تر و موفقیت درمان دارد. اما بسیاری از افراد این مراقبت‌ها را جدی نمی‌گیرند و بعد از جراحی کارهایی را که نباید انجام می‌دهند.  بهتر است تا دو روز اول بعد از جراحی استراحت کنید و تا حد امکان در خانه باشید. در ادامه می‌توانید مراقبت‌های بعد از عمل واریکوسل را بخوانید:

• از ایستادن یا راه رفتن طولانی پرهیز کنید.
• خوابیدن به پشت توصیه می‌شود.
• در ۲۴ ساعت اول، برای کاهش تورم و درد می‌توانید از کمپرس سرد استفاده کنید (۱۵ تا ۲۰ دقیقه روی پانسمان، هر ۲ ساعت).
• مصرف داروها طبق تجویز پزشک باید انجام شود. 
• پانسمان را طبق توصیه پزشک تعویض کنید.
• محل جراحی را خشک نگه دارید.
• معمولا ۴۸ ساعت پس از عمل می‌توانید دوش بگیرید، ولی نباید محل بخیه را مالش دهید.
• تا ۲ تا ۴ هفته از بلند کردن اجسام سنگین، ورزش‌های شدید و نزدیکی جنسی خودداری کنید زیرا فشار زیاد ممکن است باعث باز شدن بخیه یا عود بیماری شود.
• برای کاهش فشار و درد در روزهای اول، از لباس زیرهای مناسب استفاده کنید.
• فعالیت‌های سبک روزمره (مثل راه رفتن ملایم در خانه) را بعد از ۲-۳ روز شروع کنید.
• ۷ تا ۱۰ روز بعد از عمل برای بررسی محل بخیه و روند بهبودی
• در صورت نیاز، سونوگرافی یا آزمایش اسپرم برای ارزیابی نتایج درمان بعد از ۳-۶ ماه انجام می‌شود.

همچنین بخوانید: تفاوت هیدروسل و واریکوسل

برای درمان واریکوسل به چه پزشکی مراجعه کنیم؟

برای درمان واریکوسل، باید به پزشک متخصص اورولوژی (Urologist) مراجعه کنید. اورولوژیست پزشک متخصص در زمینه‌ی بیماری‌های دستگاه ادراری و تناسلی مردان است و تنها فردی‌ست که به‌صورت تخصصی می‌تواند واریکوسل را تشخیص دقیق دهد و شدت بیماری را درجه‌بندی کند و در نهایت تصمیم بگیرد که بهترین روش درمان چه روشی است. اگر درد یا احساس سنگینی در بیضه‌ها را مشاده کردید بهتر است هرچه سریع‌تر به پزشک مراجعه کنید. اگر به دنبال پزشکی با تجربه بالا در درمان واریکوسل هستید، دکتر محمدرضا جعفری، متخصص اورولوژی با سال‌ها تجربه موفق در درمان انواع واریکوسل (از طریق جراحی میکروسکوپی و درمان‌های کم‌تهاجمی)، می‌تواند یکی از بهترین انتخاب‌های شما باشد.

چگونه واریکوسل باعث ناباروری می‌شود؟

بیضه‌ها برای تولید اسپرم، باید دمایی حدود ۲ تا ۳ درجه پایین‌تر از دمای بدن داشته باشند. اما در واریکوسل، به‌دلیل برگشت خون در رگ‌های وریدی گشاد شده، دمای بیضه‌ها افزایش می‌یابد و این باعث اختلال در تولید اسپرم، کاهش کیفیت و تحرک اسپرم و افزایش اسپرم‌های غیرطبیعی می‌شود. همچنین خون برگشتی در واریکوسل اکسیژن و مواد مغذی کمتری دارد. این کمبود باعث آسیب به سلول‌های مسئول اسپرم‌سازی (سلول‌های زایا یا ژرمینال) می‌شود. در برخی موارد، واریکوسل می‌تواند باعث کاهش سطح تستوسترون شود. این کاهش روی میل جنسی، عملکرد جنسی و تولید اسپرم تاثیر منفی دارد. در صورت پیشرفت واریکوسل و عدم درمان، بافت بیضه ممکن است تحلیل برود و عملکرد خود را از دست بدهد که این مسئله باروری را به‌شدت تحت تاثیر قرار می‌دهد.

پیشگیری از واریکوسل

برای پیشگیری از واریکوسل باید بدانیم که علت اصلی آن چیست اگر واریکوسل به دلیل نارسایی مادرزادی یا ژنتیکی دریچه‌های سیاهرگ‌های بیضه باشد که در بیشتر موارد قابل پیشگیری نیست. اما با این حال، چند اقدام مهم وجود دارد که می‌تواند خطر ابتلا را کاهش دهد، از بدتر شدن واریکوسل خفیف جلوگیری کند و علائم آن را کنترل کند. ایستادن یا نشستن مداوم باعث افزایش فشار داخل شکم می‌شود و می‌تواند جریان خون وریدی را مختل کند. بهتر است هر ۳۰-۶۰ دقیقه یک‌بار، تغییر وضعیت بدهید یا کمی راه بروید. برخی از مهم‌ترین راه‌های پیشگیری از واریکوسل را می‌توانید در ادامه بخوانید:

• بلند کردن مکرر اجسام سنگین، مخصوصا به روش نادرست، فشار زیادی به رگ‌های شکم و بیضه وارد می‌کند.
  هنگام بلند کردن، از زانو خم شوید و شکم را سفت نکنید.
• زور زدن هنگام اجابت مزاج، فشار شدیدی به ناحیه لگن وارد می‌کند.
•  مصرف فیبر، مایعات فراوان و فعالیت بدنی، از یبوست جلوگیری می‌کند.
• ورزش‌های سبک مانند پیاده‌روی، شنا یا دوچرخه‌سواری ملایم، به بهبود گردش خون کمک می‌کند.
•  از تمرین‌های خیلی سنگین و طولانی‌مدت خودداری کنید.
• لباس مناسب می‌تواند فشار را از روی رگ‌ها کم کند، مخصوصا در افرادی که احساس سنگینی یا ناراحتی دارند.
• تشخیص زودهنگام واریکوسل، حتی اگر بی‌علامت باشد، می‌تواند از پیشرفت آن جلوگیری کند.

کلام پایانی

واریکوسل شاید در ظاهر بیماری ساده‌ای به نظر برسد، اما اگر به موقع و با روش صحیح درمان نشود، می‌تواند تاثیرات جدی بر سلامت باروری و کیفیت زندگی مردان بگذارد. انتخاب روش درمانی مناسب، مخصوصا انجام جراحی میکروسکوپی با دقت بالا، نقشی کلیدی در موفقیت درمان دارد. اگر به دنبال درمانی قطعی، کم‌عارضه و حرفه‌ای برای واریکوسل هستید، دکتر محمدرضا جعفری با تجربه‌ی فراوان در حوزه انواع جراحی‌های واریکوسل، همراه شما است تا با بهره‌گیری از به‌روزترین تکنیک‌ها و تجهیزات جراحی این مشکل را درمان کنید. دکتر جعفری صدها بیمار را در این زمینه درمان کرد و تمرکز ویژه‌ای بر درمان ناباروری مردان دارد. برای مشاوره تخصصی و تعیین وقت معاینه، همین حالا با کلینیک کتر جعفری تماس ۰۲۱۷۷۷۰۸۳۵۵ و  ۰۲۱۷۷۷۱۸۷۴۱ بگیرید.

سوالات متداول