کلیه‌های سالم بسیاری از وظایف مهم مانند: حذف مواد زائد و آب اضافی از بدن، کمک به ساخت گلبول‌های قرمز و کمک به کنترل فشار خون را انجام می‌دهند. نارسایی کلیه یا kidney failure شامل دو نوع بیماری کلیوی مرحله نهایی (ESRD) یا بیماری کلیوی (ESKD) می‌شود، پنجمین و آخرین مرحله بیماری مزمن کلیه (CKD) است. در این مرحله، کلیه‌ها به‌طور قابل توجهی کارایی خود را از دست می‌دهند و قادر به انجام وظایف خود نیستند. این وضعیت منجر به جمع شدن مواد زائد در بدن، اختلال در تعادل الکترولیت‌ها و فشار خون بالا می‌شود.

kidney failure معمولاً ناشی از عوامل مختلفی مانند: دیابت، فشار خون بالا و بیماری‌های خود ایمنی است که به مرور زمان به کلیه‌ها آسیب می‌زنند. این بیماری ممکن است بدون علامت باشد و به همین دلیل، تشخیص به موقع آن بسیار مهم است. در این مقاله، به بررسی علل، علائم، روش‌های تشخیص و گزینه‌های درمانی این بیماری می‌پردازیم. تا انتهای مقاله همراه ما باشید.

نارسایی کلیه چیست؟ 

نارسایی کلیه (kidney failure)، وضعیتی است که در آن یک یا هر دو کلیه شما به درستی کار نمی‌کنند. در این وضعیت کلیه‌ها توانایی خود را برای فیلتر کردن مواد زائد خون از دست می‌دهند. در واقع این بیماری مرحله پنجم بیماری مزمن کلیه (CKD) است. مرحله ۵ بیماری مزمن کلیه (CKD)، به این معنی است که ۸۵ تا ۹۰ درصد از عملکرد کلیه، از بین رفته است و کلیه‌ها به اندازه کافی خوب کار نمی‌کنند تا فرد را زنده نگه دارند.

عوامل مختلفی از جمله دیابت، فشار خون بالا و بیماری‌های خود ایمنی به مرور زمان به کلیه‌ها آسیب می‌زنند و باعث بیماری نارسایی کلیه می‌شوند. این بیماری در بسیاری از شرایط علامتی به همراه ندارد، اما در مواقعی با علائمی همراه است که شامل خستگی، ورم در دست‌ها و پاها و تنگی نفس می‌شود. تشخیص این بیماری معمولاً از طریق آزمایش‌های خون و ادرار انجام می‌شود که می‌تواند سطح کراتین و اوره خون را بررسی کند و عملکرد کلیه‌ها را ارزیابی کند. در صورتی که بیمار به kidney failure مبتلا باشد، گزینه‌های درمانی مختلفی وجود دارد که شامل تغییرات در سبک زندگی، مصرف داروها، دیالیز و در برخی موارد پیوند کلیه می‌شود.

علائم نارسایی کلیه

همانطور که دربالا اشاره کردیم، در برخی مواقع افرادی که به بیماری نارسایی کلیه مبتلا هستند، هیچ علامتی را تجربه نمی‌کنند، زیرا در بسیاری از مواقع این بیماری بدون علامت است. اما، در مواقعی که بیماری علائمی را به همراه دارد، این علائم شامل موارد زیر می‌شوند:

• خارش پوست یا بثورات پوستی
• گرفتگی عضلات
• احساس درد در معده
• استفراغ‌
• کاهش اشتها 
• تورم در پاها 
• کاهش دفعات ادرار کردن
• کف کردن ادرار 
• مشکل در نفس کشیدن

علت نارسایی کلیه

نارسایی کلیه معمولاً به دلیل وجود سایر مشکلات سلامتی و بیماری‌هایی ایجاد می‌شود که در طول زمان به کلیه‌های فرد، آسیب رسانده‌اند. در واقع این بیماری‌ها در طی سال‌ها بر عملکر کلیه‌ها تاثیر می‌گذارند و در نهایت منجر به نارسایی در کلیه می‌شوند. دیابت شایع‌ترین علت این بیماری است و فشار خون بالا، دومین علت شایع آن به حساب می‌آید. بیماری‌های خود ایمنی، مانند لوپوس و نفروپاتی (IgA) از دیگر دلایل ابتلا به نارسایی هستد. بیماری‌های ژنتیکی، مانند بیماری کلیه پلی کیستیک نیز از علت‌های ابتلا به kidney failure هستند. سندرم نفروتیک، مشکلات دستگاه ادراری، مانند سنگ کلیه و سیگار کشیدن و مصرف الکل نیز تاثیر بسیار زیادی در ابتلا به kidney failure دارند.

عوارض نارسایی کلیه

نارسایی کلیه، نتیجه از دست دادن تدریجی عملکرد کلیه است. برخی از افراد حتی نمی‌دانند که به بیماری کلیوی مبتلا هستند تا زمانی که کلیه‌هایشان از کار می‌افتد. زیرا افراد مبتلا به بیماری کلیوی اولیه، هیچ علامتی را تجربه نمی‌کنند. عوارض این بیماری معمولاً در مراحل پیشرفته بیماری ظاهر می‌شوند و عبارت‌اند از: 

• مشکل خواب
• کاهش اشتهای
• ضعف
• خستگی
• خارش
• کاهش وزن
• گرفتگی عضلات (به خصوص در پاها) 
• تورم پا 
• کم خونی
• مشکل خواب

نکته: گاهی اوقات یک مشکل کلیوی به نام آسیب حاد کلیه (AKI) نیز می‌تواند باعث نارسایی کلیه شود. این نوع نارسایی به سرعت، معمولاً در عرض دو روز اتفاق می‌افتد و در افرادی که قبلاً به دلیل سایر مشکلات سلامتی در بیمارستان بستری شده‌اند، شایع‌تر است. AKI همچنین به عنوان نارسایی حاد کلیه نیز شناخته می‌شود. این مشکلات سلامتی همیشه منجر به CKD نمی‌شود. 

تشخیص نارسایی کلیه

تشخیص نارسایی کلیه به کمک مجموعه‌ای از آزمایشات انجام می‌شود. پزشک با توجه به علائم بالینی بیمار و سابقه پزشکی او، آزمایشات لازم را تجویز می‌کند تا عملکرد کلیه‌ها را بررسی و مشکلات احتمالی را شناسایی کند. تشخیص به موقع این بیماری به جلوگیری از عوارض جدی و بهبود کیفیت زندگی بیمار کمک می‌کند. برای این منظور، پزشکان معمولاً از ترکیبی از آزمایشات خون، ادرار و تصویربرداری استفاده می‌کنند. این آزمایشات عبارتند از:

• آزمایش خون: آزمایش خون نشان می‌دهد که کلیه‌ها چقدر مواد زائد را از خون دفع می‌کنند. پزشک برای آزمایش خون، مقدار کمی خون از ورید بازوی شما می‌گیرند و سپس تکنسین‌ها نمونه خون شما را در آزمایشگاه تجزیه و تحلیل می‌کنند.
• آزمایشات ادرار: آزمایش ادرار مواد خاصی، مانند پروتئین یا خون را در ادرار شما اندازه گیری می‌کند. شما در یک ظرف مخصوص در مطب یا بیمارستان ادرار می‌کنید. سپس تکنسین‌ها نمونه ادرار شما را در آزمایشگاه تجزیه و تحلیل می‌کنند.
• تست‌های تصویربرداری: آزمایش‌های تصویر برداری به پزشک اجازه می‌دهد تا کلیه‌ها و نواحی اطراف آن را برای شناسایی ناهنجاری‌ها یا انسدادها بررسی کند. آزمایشات تصویر برداری رایج برای تشخیص نارسایی کلیه شامل سونوگرافی کلیه، سی تی اوروگرام و‌ ام آر آی هستند.

آیا نارسایی کلیه درمان می‌شود؟

نارسایی کلیه یک وضعیت جدی است که به دو نوع اصلی نارسایی حاد (AKI) و نارسایی مزمن (CKD) تقسیم می‌شود. به طور کلی، این بیماری قابل درمان و کنترل است، به ویژه اگر سریع تشخیص داده شود و درمان‌های مناسب آغاز شوند. نارسایی حاد کلیه معمولاً به دلیل آسیب ناگهانی به کلیه‌ها ایجاد می‌شود و در بسیاری از موارد موقتی است. درمان این نوع نارسایی شامل شناسایی و درمان علت اصلی مانند کم‌آبی یا عفونت است. همچنین، معمولا نیاز به بستری شدن در بیمارستان و استفاده از مایعات و داروها برای تعادل مایعات و الکترولیت‌ها وجود دارد. در مواردی که کلیه‌ها به شدت آسیب دیده باشند و نتوانند به طور مؤثر سموم را از بدن حذف کنند، دیالیز توصیه می‌شود. 

از سوی دیگر، نارسایی مزمن کلیه یک وضعیت جدی‌تر است که معمولاً به دلیل آسیب‌های مداوم به کلیه‌ها ایجاد می‌شود و قابل بازگشت نیست. با این حال، درمان صحیح پیشرفت بیماری را کند کرده و کیفیت زندگی بیمار را افزایش می‌دهد. برای درمان نارسایی مزمن، کنترل شرایط زمینه‌ای مانند دیابت و فشار خون بالا اهمیت دارد، زیرا این کار به کند کردن پیشرفت بیماری کمک می‌کند.

تغییرات در سبک زندگی، مانند رعایت یک رژیم غذایی سالم، حفظ وزن مناسب و کاهش مصرف نمک، نیز به بهبود عملکرد کلیه‌ها کمک می‌کنند. همچنین پزشک داروهایی برای کنترل عوارض مرتبط با نارسایی کلیه تجویز می‌کند. در مراحل پیشرفته CKD، بیماران به دیالیز نیاز دارند. از دیالیز معمولاً وقتی عملکرد کلیه‌ها به حدی کاهش می‌یابد که نمی‌توانند به طور موثر سموم را از بدن حذف کنند، استفاده می‌شود. در نهایت اگر راه‌های دیگر منجر به درمان بیماری نشوند، پیوند کلیه نیز به عنوان یک گزینه درمانی برای بیماران با نارسایی کلیه مزمن پیشرفته وجود دارد و در صورت موفقیت پیوند، نیاز به دیالیز را برطرف می‌کند.

درمان نارسایی کلیه

درمان نارسایی کلیه حاد معمولاً به بستری شدن در بیمارستان نیاز دارد، زیرا اکثر بیماران مبتلا به این نوع نارسایی تحت مراقبت‌های پزشکی قرار می‌گیرند. مدت زمان بستری بیمار در بیمارستان به شدت آسیب و سرعت بهبودی کلیه‌ها بستگی دارد. درمان این بیماری ابتدا شامل شناسایی و درمان علت اصلی است. روش‌های درمان نارسایی کلیه عبارتند از:

• درمان دارویی نارسایی کلیه
• دیالیز برای نارسایی کلیه
• پیوند کلیه 

درمان دارویی نارسایی کلیه

درمان دارویی نارسایی کلیه به مدیریت علائم، کنترل عوارض و کاهش پیشرفت بیماری کمک می‌کند. درواقع، داروها نقش حیاتی در بهبود کیفیت زندگی بیماران مبتلا به نارسایی کلیه دارند. در زیر به چند دسته از داروهای مورد استفاده در درمان نارسایی کلیه اشاره می‌کنیم که عبارتند از:

• داروهای کنترل فشار خون: کنترل فشار خون برای جلوگیری از آسیب بیشتر به کلیه‌ها ضروری است. داروهایی مانند مهارکننده‌های ACE و آنتاگونیست‌های گیرنده آنژیوتنسین II معمولاً برای کاهش فشار خون و حفاظت از کلیه‌ها تجویز می‌شوند.
• داروهای کنترل قند خون: برای بیماران مبتلا به دیابت که نارسایی کلیه دارند، کنترل قند خون بسیار مهم است. داروهایی مانند متفورمین و انسولین معمولا تجویز می‌شوند تا سطح قند خون را کنترل کنند.
• داروهای کنترل پتاسیم: در نارسایی کلیه، کلیه‌ها نمی‌توانند پتاسیم را از خون حذف کنند، که منجر به هیپرکالمی می‌شود. در این شرایط، داروهایی مانند بایندرهای پتاسیم برای کاهش سطح پتاسیم خون تجویز می‌شوند.
• داروهای کلسیم و ویتامین D: در بیماران مبتلا به نارسایی کلیه، سطح کلسیم و ویتامین D کاهش می‌یابد. در این موارد، داروهایی مانند کلسیم کربنات و ویتامین D فعال تجویز می‌شوند تا به بهبود سطح کلسیم و تقویت استخوان‌ها کمک کند.
• داروهای اریتروپوئیتین: نارسایی کلیه منجر به کم‌خونی می‌شود، زیرا کلیه‌ها در تولید هورمونی به نام اریتروپوئیتین که تولید گلبول‌های قرمز را تحریک می‌کند، ناتوان هستند. داروهایی مانند اریترپوئیتین آلفا برای افزایش سطح گلبول‌های قرمز در بیماران تجویز شوند.
• دیورتیک‌ها: در برخی موارد، بیماران دچار احتباس مایعات می‌شوند. در این شرایط، دیورتیک‌ها (مانند فروسماید) برای کمک به دفع مایعات اضافی از بدن تجویز می‌شوند.

دیالیز برای نارسایی کلیه

دیالیز یک روش درمانی است که به بدن کمک می‌کند تا خون را فیلتر کند و مواد زائد و مایعات اضافی را از بدن حذف کند. این روش برای افرادی که به نارسایی کلیه مبتلا هستند، و دیگر در بیشتر مواقع ضروری است. دیالیز به دو نوع اصلی تقسیم می‌شود:

• همودیالیز
• دیالیز صفاقی

همودیالیز

همودیالیز روشی است که در آن دستگاهی به نام دیالیزر، خون را از بدن بیمار خارج کرده و آن را تمیز می‌کند. در این روش، خون بیمار به‌ طور مداوم از طریق یک فیلتر مخصوص به نام دیالیزر عبور می‌کند. در این فرآیند، مواد زائد، سموم و مایعات اضافی از خون جدا می‌شوند و خون تصفیه‌ شده دوباره به بدن بازمی‌گردد. اکثر افراد مبتلا به نارسایی کلیه که تحت همودیالیز قرار دارند، معمولاً سه تا چهار بار در هفته به بیمارستان یا کلینیک دیالیز مراجعه می‌کنند. هر جلسه دیالیز معمولاً بین ۳ تا ۵ ساعت طول می‌کشد. این روش به‌طور مؤثر سطح مواد زائد در خون را کاهش می‌دهد و به تنظیم تعادل الکترولیت‌ها و مایعات در بدن کمک می‌کند.

دیالیز صفاقی

در دیالیز صفاقی، یک کاتتر به دیواره شکم بیمار متصل می‌شود. پزشک، کیسه‌ای حاوی محلول دیالیز را به کاتتر متصل می‌کند و محلول از کیسه به داخل شکم جریان پیدا می‌کند. این محلول با مواد زائد و مایعات اضافی درون شکم ترکیب می‌شود و این مواد را جذب می‌کند. پس از یک دوره معین، محلول کثیف دوباره به در کیسه تخلیه می‌شود.

پیوند کلیه

پیوند کلیه یک روش درمانی است که در آن یک کلیه سالم در بدن بیمار قرار داده می‌شود تا جایگزین کلیه آسیب‌دیده شود. کلیه پیوندی معمولا از اهدا کننده زنده یا یک اهدا کننده فوت شده گرفته می‌شود. پس از پیوند کلیه، بیمار به درمان دارویی طولانی‌ مدت نیاز دارد تا از پس‌ زدن کلیه پیوندی جلوگیری شود. این داروها سیستم ایمنی بدن را سرکوب می‌کنند تا از حمله به کلیه جدید جلوگیری کنند. پیوند کلیه یک گزینه درمانی مؤثر است که به بیماران این امکان را می‌دهد که زندگی عادی‌تری را داش باشند. 

کلام پایانی 

ESRD، مرحله پیشرفته‌ای از بیماری کلیه است که به علت آسیب جدی به کلیه‌ها، توانایی آن‌ها در انجام وظایف اساسی خود، مانند تصفیه خون و تولید ادرار را با اخلال مواجه می‌کند. این مشکل می‌تواند به دلایلی مانند: دیابت و فشار خون بالا باشد. علائم این بیماری شامل کم خونی، خستگی، تنگی نفس، تورم و درد کلیه می‌باشد. درمان آن شامل دیالیز (همودیالیز و دیالیز نفری) و پیوند کلیه است. در صورت تشخیص افت کلیه، مشاوره و درمان به موقع از اهمیت بالایی برخوردار است تا عوارض جانبی و پیشرفت بیشتر بیماری مهار شوند و کیفیت زندگی بیمار بهبود یابد. 

سوالات متداول