درد سنگ کلیه یا رنال کولیک یکی از بیماری‌های شایعی است که امروزه بسیاری از افراد با آن درگیر هستند و همین عامل نیز باعث شده است تا بسیاری از افراد درد سنگ کلیه یا رنال کولیک را تجربه کرده باشند. رنال کولیک یا سنگ کلیه، یک بیماری دردناک است و زمانی رخ می‌دهد که سنگ‌های کوچکی از مواد معدنی در کلیه‌ها تشکیل شده و سعی می‌کنند از مجاری ادراری عبور کنند. این سنگ‌ها می‌توانند از اندازه شن تا یک نخود یا حتی بزرگ‌تر باشند. هنگامی که سنگ در حال حرکت است، مجاری ادراری را مسدود کرده و باعث درد شدیدی در پهلوها، پشت و شکم می‌شود. این درد اغلب به کشاله ران یا دستگاه تناسلی نیز انتشار می‌یابد.

این مسئله که بدانید رنال کولیک یک بیماری قابل پیشگیری است و با نوشیدن آب کافی، داشتن یک رژیم غذایی سالم و متعادل و کنترل بیماری‌های زمینه‌ای، می‌توان خطر ابتلا به آن را کاهش داد، اهمیت دارد. در این مقاله به معرفی این بیماری، علائم، علل، درمان و روش‌های پیشگیری می‌پردازیم.

رنال کولیک چیست؟ 

درد قولنج کلیوی یا رنال کولیک یک بیماری دردناک است و زمانی رخ می‌دهد که سنگ‌هایی کوچک و سخت از مواد معدنی در کلیه‌ها تشکیل شده و سعی می‌کنند از مجاری باریک ادراری عبور کنند. این عبور سنگ‌ها باعث ایجاد درد شدیدی می‌شود که معمولاً در پهلوها، پشت و شکم احساس می‌شود و گاهی به کشاله ران یا دستگاه تناسلی نیز انتشار می‌یابد. سایر اختلالات دستگاه ادراری مانند: عفونت، اسپاسم یا تنگی نیز ممکن است باعث این درد شوند. سنگ‌ها زمانی تشکیل می‌شوند که مواد معدنی یا مواد دیگر جمع شوند، به هم بچسبند و کریستال ایجاد کنند. این سنگ‌ها می‌توانند در هر قسمتی از سیستم مجاری ادراری تشکیل شوند. معمولا سنگ‌های مجرای ادراری در اندام‌هایی مانند: کلیه‌ها (سنگ کلیه)، مثانه (سنگ مثانه) یا حالب (سنگ حالب) ایجاد می‌شوند. درد این بیماری بسته به شرایط، نوع و اندازه سنگ از خفیف تا شدید متغیر است. 

شایع‌ترین بیماری‌های کلیوی را بشناسید.

علائم رنال کولیک

شایع‌ترین علامت هشدار دهنده قولنج کلیوی یا همان رنال کولیک، درد شدید پهلو در سمت آسیب دیده بدن، بین دنده‌های تحتانی و لگن است. این درد می‌تواند به پشت، کشاله ران یا پایین شکم منتقل شود. علاوه بر درد شدید، رنال کولیک می‌تواند علائم دیگری مانند تهوع، استفراغ، تب، لرز، خون در ادرار و تکرر ادرار را نیز به همراه داشته باشد. عوامل مختلفی در ایجاد سنگ کلیه نقش دارند. از جمله این عوامل می‌توانیم به کم آبی بدن، رژیم غذایی نامناسب، برخی بیماری‌ها مانند نقرس و هیپرپاراتیروئیدیسم و برخی داروها اشاره کنیم. علائم دیگری که ممکن است همراه با کولیک کلیوی ظاهر شوند عبارت‌اند از: 

• ادرار دردناک (درد هنگام ادرار کردن) 
• خون در ادرار 
• کدر بودن ادرار
• بوی بد ادرار 
• تکرر ادرار 
• کریستال در ادرار شما
• تب
• لرز
• تهوع استفراغ

علل رنال کولیک

سنگ‌های ادراری عامل اصلی کولیک کلیه هستند. اگر سنگ باعث انسداد جریان ادرار شود، می‌تواند باعث افزایش فشار و التهاب شود. این سنگ‌ها معمولاً از مواد معدنی مانند کلسیم، اگزالات و اسید اوریک تشکیل می‌شوند. به صورت کلی بروز بیماری رنال کولیک، به دلیل تشکیل سنگ‌های کوچک و انسداد مجاری ادراری اتفاق می‌افتد. از جمله علت‌های اصلی تشکیل سنگ و بروز رنال کولیک می‌توانیم به موارد زیر اشاره کنیم: 

• کم آبی بدن: نوشیدن آب کافی به رقیق شدن ادرار و جلوگیری از تشکیل کریستال‌ها کمک می‌کند. در صورت دهیدراته بودن بدن، امکان تشکیل سنگ در کلیه‌ها وجود دارد. 
• رژیم غذایی نامناسب: مصرف زیاد نمک، پروتئین حیوانی، قند و برخی مواد معدنی مانند اگزالات (که در بسیاری از سبزیجات و آجیل‌ها یافت می‌شود) می‌تواند خطر تشکیل سنگ را افزایش دهد.
• اختلالات متابولیکی: بیماری‌هایی مانند نقرس، هیپرپاراتیروئیدیسم و برخی اختلالات گوارشی می‌توانند باعث تغییر در ترکیب ادرار و افزایش احتمال تشکیل سنگ شوند.
• داروها: برخی داروها مانند دیورتیک‌ها و داروهای ضد اسید می‌توانند خطر تشکیل سنگ را افزایش دهند.
• عوامل ژنتیکی: برخی افراد به دلیل عوامل ژنتیکی مستعد ابتلا به سنگ کلیه هستند. اگر در خانواده سابقه ابتلا به سنگ کلیه وجود داشته باشد، احتمال بروز این بیماری در دیگر افراد خانواده نیز ممکن است.  
• تغییرات هورمونی: تغییرات هورمونی در زنان باردار یا در دوران یائسگی می‌تواند خطر تشکیل سنگ را افزایش دهد. به صورت کلی کم یا زیاد شدن هورمون‌ها می‌تواند بر ایجاد سنگ کلیه تاثیر داشته باشد. 

انواع رنال کولیک

سنگ‌های کلیه به پنج نوع اصلی تقسیم می‌شوند که هرکدام بر اثر عوامل مختلفی به‌وجود می‌آیند. عواملی مانند رژیم غذایی، سوابق خانوادگی و شرایط پزشکی می‌توانند خطر تشکیل سنگ‌های خاص را در کلیه افزایش دهند. سنگ‌های کلیه عمدتاً از چند نوع کریستال ساخته شده‌اند؛ برخی تنها از یک نوع کریستال و برخی دیگر از ترکیبات مختلف تشکیل شده است. نوع غالب کریستال در سنگ، مشخص‌کننده نوع سنگ کلیه است. انواع اصلی سنگ کلیه عبارت‌اند از:

• سنگ‌های کلسیمی (ساخته شده از اگزالات کلسیم یا فسفات کلسیم) 
• سنگ‌های اسید اوریک (ساخته شده از کنسانتره اسید اوریک) 
• سنگ‌های استروویت (ساخته شده از استروویت، یک ماده معدنی) 
• سنگ‌های سیستین (ساخته شده از سیستئین، یک ماده شیمیایی که توسط یک بیماری نادر به نام سیستینوریا تولید می‌شود) 

تشخیص رنال کولیک

رنال کولیک یا سنگ کلیه، یک بیماری دردناک است که تشخیص دقیق آن برای انتخاب بهترین روش درمانی بسیار اهمیت دارد. پزشکان برای تشخیص رنال کولیک از ترکیبی از روش‌های مختلف استفاده می‌کنند. به صورت کلی روش‌های تشخیص عبارت‌اند از: 

• توموگرافی کامپیوتری (CT) اسکن دستگاه ادراری شما (با یا بدون حاجب): در مورد رنال کولیک یا سنگ کلیه، سی‌تی‌اسکن یکی از دقیق‌ترین روش‌ها برای تشخیص وجود سنگ، اندازه، شکل و محل دقیق آن در دستگاه ادراری است. سی‌تی‌اسکن تصاویری بسیار دقیق و با جزئیات از کلیه‌ها، حالب‌ها و مثانه ارائه می‌دهد که به پزشک کمک می‌کند تا حتی کوچک‌ترین سنگ‌ها را نیز شناسایی کند.
• سونوگرافی کلیه: در این روش از امواج صوتی برای ایجاد تصاویر از کلیه‌ها و مجاری ادراری استفاده می‌کنند. سونوگرافی می‌تواند به تشخیص وجود سنگ، اندازه آن و محل قرارگیری آن کمک کند.
• اشعه ایکس شکم: اشعه ایکس می‌تواند سنگ‌های کلسیمی بزرگ را که سایه ایجاد می‌کنند، نشان دهد. این سنگ‌ها به دلیل تراکم کلسیم، اشعه ایکس را از خود عبور نمی‌دهند و به صورت لکه‌های سفید در تصویر دیده می‌شوند.
• اسکن کلیه: در این روش، از مواد رادیواکتیو با دوز بسیار کم استفاده می‌شود که به کلیه‌ها تزریق می‌شود. این ماده رادیواکتیو توسط کلیه‌ها جذب شده و سپس با استفاده از یک دوربین مخصوص، تصاویری از کلیه‌ها تهیه می‌شود.

روش‌های درمان 

درمان رنال کولیک به عوامل مختلفی از جمله اندازه، محل و نوع سنگ، شدت درد و وضعیت کلی بیمار بستگی دارد. هدف اصلی درمان، تسکین درد، خارج کردن سنگ از دستگاه ادراری و پیشگیری از عود مجدد سنگ است.، در ادامه هرکدام را به صورت جداگانه بررسی خواهیم کرد: 

درمان رنال کولیک برای سنگ‌های کوچک

اگر سنگ ادراری کوچک باشد، معمولا می‌توان آن را از طریق مجرای ادراری دفع کرد. برای کمک به دفع سنگ باید مایعات زیادی نوشید و پزشک می‌تواند داروهایی را برای کاهش درد تجویز کند. همچنین ممکن است از بیمار بخواهد که بر روی صافی ادرار کند تا بتواند در آزمایشگاه سنگ‌های دفع شده را تجزیه و تحلیل کند.

درمان سنگ‌های بزرگ

احتمال دفع سنگ‌های بزرگ بسیار پایین است. این سنگ‌ها به دلیل بزرگ‌شدن در کلیه با دارو و مایعات دفع نمی‌شوند. بنابراین، از روش‌های دیگری برای درمان آن استفاده می‌شود. این روش‌ها معمولا تهاجمی هستند و حالت جراحی دارند.  این شیوه‌های درمان عبارت‌اند از: 

• سنگ‌شکنی با امواج شوک (ESWL): این روش که به نام سنگ‌شکنی خارج‌ بدنی با امواج شوک نیز شناخته می‌شود، با ارسال امواج صوتی با انرژی بالا به سمت سنگ‌ها، آن‌ها را به قطعات کوچک‌تری تبدیل می‌کند. پس از این کار، قطعات ریز شده سنگ به راحتی از طریق ادرار دفع می‌شوند. این روش برای سنگ‌های کوچک و متوسط مؤثر است.

• اورتروسکوپی: در این روش، جراح از طریق مجرای ادرار، یک لوله باریک به نام اورتروسکوپ که دارای دوربینی کوچک است، وارد می‌کند. با این ابزار، موقعیت سنگ به‌ درستی شناسایی شده و یا مستقیماً برداشته می‌شود، یا با استفاده از لیزر و ابزارهای خاص به قطعات کوچک‌تر شکسته می‌شود تا دفع آن‌ها راحت‌تر باشد.

• نفرولیتوتومی از راه پوست (PCNL): این روش برای سنگ‌های بزرگ یا سنگ‌هایی که در عمق کلیه قرار دارند استفاده می‌شود. در این روش، یک برش کوچک در ناحیه پشت ایجاد شده و با استفاده از یک لوله نازک، سنگ از کلیه خارج می‌شود. نفرولیتوتومی از راه پوست معمولاً تحت بیهوشی عمومی انجام می‌شود.

• قرار دادن استنت حالب: در برخی موارد که سنگ باعث انسداد در حالب یا کلیه شده است، پزشک ممکن است از یک استنت (لوله کوچک و قابل انعطاف) در حالب استفاده کند تا جریان ادرار تسهیل شود. این استنت کمک می‌کند تا سنگ‌ها راحت‌تر به سمت مثانه حرکت کنند و از آن‌جا دفع شوند. استنت همچنین می‌تواند به کاهش درد و کاهش خطر آسیب کلیه کمک کند.

پیشگیری از رنال کولیک

رنال کولیک یا سنگ کلیه می‌تواند بسیار دردناک باشد. خوشبختانه، با رعایت برخی نکات می‌توان از تشکیل سنگ کلیه پیشگیری کرد. در ادامه به برخی از مهم‌ترین راهکارها اشاره می‌کنیم:

• نوشیدن آب به میزان کافی
• کاهش و محدود کردن مصرف نمک
• محدود کردن مصرف پروتئین‌های حیوانی مانند گوشت گاو
• خودداری از مصرف غذاهای حاوی اگزالات بالا مانند آجیل و اسفناج
• کنترل مصرف کلسیم 

کلام پایانی

قولنج کلیوی نوع خاصی از درد ناشی از سنگ‌های ادراری یا سایر اختلالات دستگاه ادراری است. در برخی موارد، درد این بیماری ممکن است آنقدر زیاد باشد که زندگی را مختل کند. برای مقابله با آن، یادآوری این نکته حائز اهمیت است که دانش و درمان‌های مدرن، قدرت زیادی در کاهش این بیماری دارند. با پیروی از توصیه‌های پزشکی، اتخاذ تغییرات سبک زندگی سالم و استفاده از راهکارهای تغذیه‌ای مناسب، می‌توان نه تنها علائم را تسکین داد بلکه می‌توان از بازگشت مجدد آن‌ها نیز پیشگیری کرد. در مسیر تشخیص و درمان رنال کولیک، می‌توانید با مراجعه به دکتر محمدرضا جعفری شاهدانی فلوشیپ فوق تخصصی اورولوژی، بهترین مشاوره‌های تشخیصی و درمانی را دریافت کنید و در صورت ابتلا به این بیماری، از تخصص و تجربه ایشان بهره‌مند شوید. 

سوالات متداول