آتروفی کلیه: تشخیص و درمان کوچک شدن کلیه

آتروفی یا کوچک شدن و تحلیل رفتن بافت کلیه، بیماری‌ای است که به دلایل مختلفی از جمله فشار خون مزمن، دیابت، عفونت‌های مکرر ادراری و انسداد مجاری ادراری رخ می‌دهد. این بیماری به‌ مرور زمان منجر به نارسایی کلیه می‌شود و نیاز به دیالیز یا پیوند کلیه دارد. در این مقاله، به بررسی جامع آتروفی کلیه، علل بروز آن، علائم، روش‌های تشخیص و درمان و همچنین راهکارهای پیشگیری از این بیماری خواهیم پرداخت. با ما همراه باشید تا اطلاعات کاملی در مورد این بیماری کسب کنید و بتوانید برای حفظ سلامت کلیه‌های خود اقدامات لازم را انجام دهید.

کوچک شدن کلیه

آتروفی کلیه یا کوچک شدن کلیه چیست؟

آتروفی کلیوی یک بیماری است که در آن یکی یا هر دو کلیه کوچک‌تر از اندازه عادی می‌شوند و در نتیجه عملکرد طبیعی خود را از دست می‌دهند. این کوچک شدن کلیه‌ها به دلایل مختلفی مانند بیماری‌های مزمن، عفونت‌ها و انسداد مجاری ادراری رخ می‌دهد. آتروفی کلیوی را نباید با هیپوپلازی کلیوی اشتباه گرفت. هیپوپلازی بر خلاف آتروفی یک ناهنجاری مادرزادی است که در آن کلیه‌ها از بدو تولد کوچک‌تر از اندازه طبیعی هستند. در آتروفی کلیوی، بافت کلیه به تدریج و با گذشت زمان تحلیل رفته و اندازه کلیه کوچک می‌شوند. این امر باعث ایجاد اختلال در عملکرد کلیه می‌شود و در نهایت به نارسایی کلیه منجر می‌شود.

علائم آتروفی کلیه

در مراحل اولیه آتروفی کلیه، معمولا فرد هیچ‌ گونه علامت خاصی را احساس نمی‌کند، زیرا این بیماری در ابتدا به‌ آهستگی و بدون بروز علائم پیشرفت می‌کند. این وضعیت منجر به تشخیص دیرهنگام و در نتیجه کاهش شانس موفقیت درمان می‌شود. با این حال، با پیشرفت بیماری و افزایش آسیب به بافت‌های کلیه، به تدریج علائمی ظاهر می‌شوند که نشان‌ دهنده‌ی نقص در عملکرد کلیه‌ها هستند. این علائم معمولاً با کاهش توانایی کلیه‌ها در تصفیه خون و حذف مواد زائد و مایعات اضافی از بدن مرتبط هستند و شامل مشکلاتی در سیستم‌های مختلف بدن می‌شوند. علائم آتروفی کلیه عبارتند از:

  • افزایش دفعات ادرار: کلیه‌هایی که در اثر کوچک شدن تلاش می‌کنند تا سموم اضافی را از بدن دفع کنند که منجر به افزایش دفعات ادرار می‌شود.
  • خواب‌ آلودگی و خستگی مفرط: به دلیل کاهش عملکرد کلیه‌ها در نتیجه کوچک شدن کلیه تجمع سموم در بدن، احساس خستگی و خواب‌ آلودگی ایجاد می‌شود.
  • گرفتگی عضلات: عدم تعادل الکترولیت‌ها در بدن به دلیل اختلال در عملکرد کلیه‌ها، باعث گرفتگی عضلات می‌شود.
  • کاهش اشتها: جمع شدن سموم در بدن و اختلال در متابولیسم به دلیل کوچک شدن کلیه باعث کاهش اشتها می‌شود.
  • خارش پوست: برخی مواقع جمع شدن سموم در خون و اختلال در عملکرد کلیه‌ها باعث خارش پوست می‌شود.
  • تورم دست‌ها و پاها: کوچک شدن کلیه باعث نارسایی کلیه‌ها در دفع آب اضافی از بدن می‌شود و این وضعیت منجر به جمع شدن مایعات و تورم در اندام‌ها می‌شود.
  • کاهش وزن بدون دلیل مشخص: کاهش وزن به دلیل کاهش اشتها، تهوع و استفراغ ناشی از کوچک شدن کلیه است.
  • کبودی آسان پوست: اختلال در عملکرد پلاکت‌ها به دلیل نارسایی کلیه‌ها باعث کبودی آسان پوست می‌شود.

دلایل ابتلا به آتروفی کلیه

آتروفی یا کوچک شدن کلیه، یک بیماری جدی است که به دلایل مختلفی رخ می‌دهد. این بیماری زمانی اتفاق می‌افتد که بافت کلیه به‌ تدریج تحلیل می‌رود و اندازه کلیه کاهش می‌یابد. در نتیجه، عملکرد کلیه نیز به خطر می‌افتد. دلایل اصلی آتروفی کلیوی عبارت‌اند از:

  • انسداد مجاری ادراری: هرگونه انسداد در مسیر عبور ادرار از کلیه‌ها به مثانه به کلیه‌ها فشار وارد کرده و به آن‌ها آسیب می‌رساند. سنگ‌های کلیوی، تومورها، بزرگ شدن پروستات و برخی اختلالات از جمله عوامل انسداد مجاری ادراری مادرزادی هستند.
  • عفونت‌های مزمن کلیوی: عفونت‌های مکرر و طولانی مدت کلیه مانند پیلونفریت و گلومرولونفریت به بافت کلیه آسیب می‌رسانند، درنهایت منجر به آتروفی می‌شوند.
  • بیماری‌های خودایمنی: بیماری‌هایی مانند لوپوس و گلومرولونفریت، سیستم ایمنی بدن را علیه بافت‌های کلیه تحریک می‌کنند و باعث التهاب و آسیب به آن‌ها می‌شوند.
  • فشار خون بالا: فشار خون بالا می‌تواند به تدریج به رگ‌های خونی کلیه آسیب برساند و جریان خون به کلیه‌ها را کاهش دهد. کاهش جریان خون به کلیه‌ها باعث کوچک شدن کلیه‌ها می‌شود.
  • دیابت: دیابت یکی از عوامل اصلی بیماری‌های کلیوی است. قند خون بالا به رگ‌های خونی کلیه آسیب رسانده و منجر به آتروفی کلیوی می‌شود.
  • تنگ شدن یا انسداد شریان‌های کلیوی: تنگ شدن یا انسداد شریان‌های کلیوی به دلیل لخته خون، جریان خون به کلیه‌ها را کاهش می‌دهد. همانطور که در بالا نیز اشاره کردیم کاهش جریان خون به کلیه باعث آسیب به بافت کلیه و درنهایت آتروفی می‌شود.
تشخیص آتروفی کلیه

تشخیص آتروفی کلیه

برای تشخیص آتروفی کلیه، پزشک معمولاً از چندین آزمایش استفاده می‌کند. یکی از این آزمایش‌ها، اندازه‌گیری فیلتراسیون گلومرولی یا GFR است. GFR نشان می‌دهد که کلیه‌ها با چه سرعتی مواد زائد را از خون فیلتر می‌کنند. کاهش GFR معمولا نشانه‌ای از مشکل در عملکرد کلیه‌ها است. آزمایش دیگری که انجام می‌شود، آزمایش ادرار است. وجود پروتئینی به نام آلبومین در ادرار نشان‌ دهنده مشکل در عملکرد کلیه است. علاوه بر آزمایش‌های خون و ادرار، پزشک از روش‌‌های تصویر برداری مانند سونوگرافی یا سی‌تی‌ اسکن برای بررسی دقیق‌تر ساختار کلیه‌ها استفاده می‌کند. این روش‌های تصویربرداری به پزشک کمک می‌کنند تا اندازه و شکل کلیه‌ها را بررسی کرده و هرگونه تغییر غیرعادی را شناسایی کند. در ادامه به توضیح هر یک از روش‌های تشخیصی آتروفی کلیه خواهیم پرداخت. این آزمایش‌ها عبارتند از:

  • اندازه‌گیری نرخ فیلتراسیون گلومرولی (GFR)
  • روش‌های تصویربرداری برای تشخیص آتروفی کلیه
  • روش‌های آزمایشگاهی برای تشخیص آتروفی کلیه
  • بیوپسی کلیه

اندازه‌گیری نرخ فیلتراسیون گلومرولی (GFR)

یکی از مهم‌ترین آزمایش‌ها برای بررسی عملکرد کلیه‌ها، اندازه‌گیری نرخ فیلتراسیون گلومرولی (GFR) است. این آزمایش با بررسی کراتینین و گلومرول به تشخیص آتروفی کمک می‌کند. گلومرول‌ها واحدهای تصفیه‌ای کلیه هستند که وظیفه فیلتر کردن خون و حذف مواد زائد از آن را بر عهده دارند. نرخ فیلتراسیون گلومرولی، نشان‌ دهنده سرعت عملکرد این واحدهای تصفیه‌ای است. با افزایش سن و یا در صورت وجود بیماری‌های کلیوی، این نرخ کاهش می‌یابد. آزمایش GFR با اندازه‌گیری میزان کراتینین در خون انجام می‌شود. کراتینین نوعی ماده زائد است که در عضلات تولید می‌شود و کلیه‌های سالم آن را از خون فیلتر می‌کنند. افزایش سطح کراتینین در خون نشان‌دهنده کاهش عملکرد کلیه‌ها است.

روش‌های تصویربرداری برای تشخیص آتروفی کلیه

روش‌های تصویربرداری نقش مهمی در تشخیص آتروفی کلیه و سایر بیماری‌های کلیوی دارند. این روش‌ها به پزشکان اجازه می‌دهند تا تصاویری دقیق از داخل بدن به ویژه کلیه‌ها به دست آورند و به تشخیص دقیق‌تر بیماری نیز کمک می‌کنند. برخی از مهم‌ترین روش‌های تصویربرداری عبارت‌اند از:

  • سونوگرافی کلیه: در این روش با استفاده از امواج صوتی، تصاویری از کلیه‌ها تهیه می‌شود. سونوگرافی به پزشک اجازه می‌دهد تا اندازه، شکل و ساختار کلیه‌ها را بررسی کرده و همچنین وجود هرگونه ناهنجاری مانند: کیست، تومور یا سنگ کلیه را شناسایی کند.
  • سی تی اسکن (CT Scan): سی تی اسکن با استفاده از اشعه ایکس و کامپیوتر، تصاویری دقیق‌ و با جزئیات بیشتری نسبت به سونوگرافی از کلیه‌ها و مجاری ادراری ارائه می‌دهد. این روش برای تشخیص دقیق‌تر تومورهای کلیوی، عفونت‌ها و انسداد مجاری ادراری بسیار مفید است.
  • ام آر آی (MRI): پزشک با استفاده از ام آر آی تصاویر بسیار دقیقی از بافت‌های نرم بدن، از جمله کلیه‌ها، تهیه می‌کند. ام آر آی به ویژه برای ارزیابی رگ‌های خونی کلیه‌ها و تشخیص بیماری‌های التهابی کلیه بسیار مفید است.

روش‌های آزمایشگاهی برای تشخیص آتروفی کلیه

علاوه بر روش‌های تصویربرداری، آزمایش‌های خون و ادرار نیز نقش مهمی در تشخیص آتروفی کلیه دارند. این آزمایش‌ها به پزشک کمک می‌کنند تا عملکرد کلیه‌ها را ارزیابی کرده و وجود هرگونه مشکل را شناسایی کند. این آزمایش‌ها شامل دو روش اصلی آزمایش خون و آزمایش ادرار می‌شوند که در ادامه به آن‌ها اشاره می‌کنیم:

  • آزمایش خون برای اندازه‌گیری نرخ فیلتراسیون گلومرولی (GFR): گلومرول‌ها واحدهای تصفیه‌ای کلیه هستند و GFR نشان‌دهنده سرعت فیلتر شدن خون توسط کلیه‌ها است. کاهش GFR نشان‌دهنده کاهش عملکرد کلیه و احتمال ابتلا به بیماری کلیوی است.
  • آزمایش ادرار برای اندازه‌گیری آلبومین: آلبومین نوعی پروتئین مهم در خون است. وجود آلبومین در ادرار نشان‌دهنده آسیب به کلیه‌ها است و می‌تواند یکی از علائم اولیه بیماری کلیوی باشد.

بیوپسی کلیه

در برخی موارد، برای تشخیص دقیق علت بیماری کلیوی و تعیین بهترین درمان، پزشک بیوپسی کلیه را توصیه می‌کند. در این روش، با استفاده از یک سوزن مخصوص، نمونه کوچکی از بافت کلیه برداشته می‌شود و زیر میکروسکوپ بررسی می‌شود. بیوپسی کلیه به پزشک اجازه می‌دهد تا نوع بیماری کلیوی، شدت آن و پاسخ احتمالی بدن به درمان را تعیین کند.

بیوپسی کلیه

آیا کوچک شدن کلیه درمان دارد؟

درمان کوچک شدن کلیه بستگی به علت اصلی این بیماری دارد. اما به صورت کلی این بیماری قابل درمان است. در برخی موارد، اگر آتروفی کلیه ناشی از انسداد مجاری ادراری یا عفونت‌های مزمن باشد، با رفع انسداد یا درمان عفونت، می‌توان پیشرفت بیماری را متوقف کرد و عملکرد کلیه را تا حدی بهبود بخشید. در موارد دیگر، داروهای کنترل فشار خون و درمان‌های محافظتی به کاهش آسیب و کنترل علائم کمک می‌کنند. با این حال، اگر آتروفی پیشرفته باشد و بخش زیادی از بافت کلیه از بین رفته باشد، درمان قطعی برای بازگرداندن اندازه کلیه وجود ندارد و گاهی نیاز به دیالیز یا پیوند کلیه است. کوچک شدن کلیه یا آتروفی کلیه به معنی از دست رفتن بافت کلیه و کاهش اندازه آن است که معمولاً به دلیل کاهش جریان خون، عفونت‌های مزمن یا انسداد طولانی‌ مدت رخ می‌دهد. 

درمان آتروفی کلیه

درمان کوچک شدن کلیه یا آتروفی کلیوی بستگی به علت اصلی ایجاد این بیماری دارد. برای مثال، اگر کوچک شدن کلیه به دلیل عفونت‌های مزمن دستگاه ادراری باشد، پزشک داروهای آنتی‌بیوتیک تجویز می‌کند. همچنین پزشک شما با انجام آزمایش‌های خون و ادرار، میزان عملکرد کلیه‌ها را بررسی می‌کند. اگر یکی از کلیه‌ها به طور کامل از کار افتاده باشد و کلیه دیگر سالم باشد، معمولاً نیازی به برداشتن کلیه نیست، مگر اینکه مشکل دیگری مانند عفونت‌های مکرر وجود داشته باشد. اگر کلیه‌ها هنوز تا حدی عملکرد خود را حفظ کرده باشند، با مصرف دارو و رعایت رژیم غذایی خاص، عملکرد آن‌ها حفظ و تقویت می‌شود. اما اگر هر دو کلیه به شدت آسیب دیده باشند، دیالیز یا پیوند کلیه تنها گزینه‌های درمانی خواهند بود. روش‌های درمان عبارتند از:

  • دارو درمانی
  • تغذیه
  • دیالیز 
  • پیوند کلیه

دارو درمانی

یکی از روش‌های اصلی درمان آتروفی کلیه، استفاده از داروها است. در واقع دارو درمانی اولین درمانی است که پزشک توصیه می‌کند. هدف از دارو درمانی، کند کردن پیشرفت بیماری و محافظت از کلیه است. پزشک معمولا داروهای زیر را تجویز می‌کند:

  • مهارکننده‌های آنزیم مبدل آنژیوتنسین (ACE inhibitors): این داروها فشار خون را کاهش داده و از آسیب به کلیه‌ها جلوگیری می‌کنند.
  • مسدودکننده‌های گیرنده آنژیوتنسین II (ARBs): این داروها نیز مانند ACE inhibitors عمل می‌کنند و فشار خون را کاهش می‌دهند.
  • دیورتیک‌ها: این داروها به بدن کمک می‌کنند تا آب و نمک اضافی را دفع کند و در نتیجه فشار خون کاهش می‌یابد.
  • مهارکننده‌های SGLT2: این داروها قند خون را کاهش داده و به محافظت از کلیه‌ها کمک می‌کنند.

تغذیه

رژیم غذایی سالم یکی از مهم‌ترین عوامل کنترل آتروفی کلیه است. سدیم باعث افزایش فشار خون می‌شود که به کلیه‌ها آسیب می‌رساند. بنابر این کاهش مصرف سدیم از اولین توصیه‌ها پزشک برای درمان آتروفی با رعایت رژیم غذایی است. کاهش مصرف پروتئین دیگر توصیه مهم پزشک برای کاهش سرعت بیماری و درمان آتروفی است. در برخی موارد، کاهش مصرف پروتئین به کند شدن پیشرفت بیماری کلیوی کمک می‌کند.

فسفر بالا به استخوان‌ها و رگ‌های خونی آسیب می‌رساند. بنابراین کاهش سطح فسفر در رژیم غذایی از پیشرفت بیماری آتروفی جاوگیری می‌کند. افزایش مصرف میوه‌ها، سبزیجات و غلات کامل نیز از دیگر نکات مهم در رژیم غذایی برای پیشگیری و درمان آتروفی است. این مواد غذایی سرشار از فیبر و مواد مغذی هستند که برای سلامتی کلیه‌ها مفید هستند.

دیالیز

همانطور که در بالا نیز اشاره کردیم، دیالیز زمانی توصیه می‌شود که بیماری در مراحل پیشرفته باشد. درواقع، زمانی که هر دو کلیه به شدت آسیب دیده باشند و عملکرد خود را از دست داده باشند، دیالیز تنها گزینه برای بقای بیمار است. دیالیز روشی است که در آن خون از بدن خارج شده و مواد زائد و مایعات اضافی از آن جدا می‌شود و سپس خون تصفیه شده به بدن بازگردانده می‌شود. دیالز انواع مختلفی دارد که پزشک بر اساس نوع و شدت بیماری و میزان نیاز بیمار به انجام دیالیز دائمی یا موقتی انتخاب می‌کند.

پیوند کلیه

به صورت کلی جراحی پیوند کلیه آخرین گزینه درمانی برای آتروفی است. زمانی که کلیه‌ها به شدت آسیب دیده باشند و آتروفی در مراحل پیشرفته باشد و عملکرد هر دو کلیه مختل شده باشد، پزشک این جراحی را پیشنهاد می‌دهد. درواقع،  پیوند کلیه بهترین درمان برای نارسایی کلیه است. در این روش، یک کلیه سالم از یک فرد اهداکننده به بیمار پیوند زده می‌شود. پیوند کلیه می‌تواند کیفیت زندگی بیمار را به طور قابل توجهی می‌دهد.

پیشگیری از آتروفی کلیه

در حالی که نمی‌توان به طور قطعی از کوچک شدن کلیه یا آتروفی کلیوی جلوگیری کرد، اما با مراقبت از کلیه‌ها می‌توان سرعت پیشرفت این بیماری را کاهش داد. بیماری‌هایی مانند دیابت و فشار خون بالا، از عوامل اصلی آسیب به کلیه‌ها و کوچک شدن آن‌ها هستند. بنابراین، کنترل دقیق این بیماری‌ها نقش مهمی در حفظ سلامت کلیه‌ها دارد. 

کلام پایانی

آتروفی یا کوچک شدن کلیه، یکی از بیماری‌های مهم کلیوی است. خوشبختانه این بیماری به روش‌های مختلف قابل درمان است. پیشگیری از بیماری کار بسیار دشواری است، اما همانطور که اشاره کردیم با کنترل عوامل خطر مانند فشار خون بالا، دیابت و عفونت‌های دستگاه ادراری، می‌توان از پیشرفت این بیماری جلوگیری کرد. تغذیه سالم، ورزش منظم و مراجعه دوره‌ای به پزشک نیز از جمله اقدامات پیشگیرانه مهم هستند. در نهایت، آگاهی از علائم اولیه بیماری و مراجعه به موقع به پزشک می‌تواند در تشخیص زودهنگام و درمان موثر آتروفی کلیه بسیار موثر باشد.