پیلونفریت یکی از انواع جدی و مهم عفونت‌های مجاری ادراری است که در آن یک یا هر دو کلیه به دلیل نفوذ باکتری‌ها یا ویروس‌ها عفونی می‌شوند. این بیماری اغلب از عفونت‌های ساده‌تر دستگاه ادراری (مانند عفونت مثانه) نشأت می‌گیرد و در صورتی که به موقع تشخیص داده نشود، می‌تواند منجر به عوارض جدی‌تری شود. در این مقاله به شناخت، علائم و تشخیص و درمان پیلونفریت می‌پردازیم. 

پیلونفریت چیست؟ 

پیلونفریت نوعی التهاب کلیه است که معمولاً در اثر عفونت باکتریایی ایجاد می‌شود. این عفونت اغلب از قسمت‌های پایینی دستگاه ادراری (مانند مثانه) به سمت کلیه‌ها پیشروی می‌کند و می‌تواند باعث عفونت جدی و التهاب شود. علائم آن تب، درد شدید در ناحیه پشتی، ادرار کدر یا خونی و مشکلات دیگر در تولید ادرار است. در صورت تشخیص عفونت کلیه، درمان مناسب توسط پزشک تعیین خواهد شد که شامل مصرف آنتی‌بیوتیک و مراقبت‌های دیگر می‌شود. 

در مورد تغییر رنگ ادرار نیز بخوانید

علائم پیلونفریت 

احساس درد در هنگام دفع ادرار، تکرر ادرار، درد در پشت، پهلو (زیر دنده ها) و کشاله ران، تب بالا به همراه لرز و همچین حالت تهوع و استفراغ از علائم پیلونفریت است. کودکان کم‌تر از ۲ سال ممکن است فقط تب بالا داشته باشند. آن‌ها ممکن است احساس درد نکنند، اما در ادرار کردن مشکل داشته باشند. افراد مسن نیز ممکن است علائم معمولی را نشان ندهند. در ادامه به بررسی شایع‌ترین علائم این بیماری پرداخته‌ایم.

• تب: از علائم این بیماری می‌توانیم به تب اشاره کنیم. افزایش دمای بدن به دلیل پاسخ سیستم ایمنی به عفونت اتفاق می‌افتد. تب یکی از نشانه‌های عمومی عفونت در بدن است.

• لرز: همراه با تب، لرز ممکن است رخ دهد. این حالت معمولاً به دلیل تلاش بدن برای تنظیم دما و مقابله با عفونت بروز می‌کند.

• احساس سوزش یا درد هنگام ادرار کردن (دیسوریا): عفونت ممکن است مجاری ادراری را تحریک کند، که به هنگام دفع ادرار منجر به سوزش یا درد می‌شود. این علامت معمولاً نشان‌دهنده‌ی درگیری سیستم ادراری است.

• نیاز به دفع مکرر ادرار: عفونت ممکن است منجر به تحریک مثانه و افزایش تعداد دفعات ادرار شود، حتی اگر حجم ادرار کم باشد. این علامت معمولاً با عفونت‌های مجاری ادراری همراه است.

• درد پشت، پهلو یا کشاله ران: این نوع درد ناشی از التهاب کلیه‌ها است و معمولاً در ناحیه کمر یا پهلو احساس می‌شود. درد می‌تواند به کشاله ران یا شکم نیز گسترش یابد.

• حالت تهوع و استفراغ: سیستم عصبی بدن به عفونت شدید کلیه، ممکن است با تهوع و استفراغ واکنش نشان دهد. این علائم  ناشی از التهاب و تحریک عمومی بدن هستند.

• چرک یا خون در ادرار (پیوری یا هماچوری): وجود چرک یا خون در ادرار نشانه‌ای از عفونت پیشرفته‌تر کلیه است. چرک نشان‌دهنده تجمع سلول‌های ایمنی بدن در ادرار است که به مبارزه با عفونت می‌پردازند.

• ادراری که بوی بد می‌دهد یا کدر است: عفونت می‌تواند بر ترکیبات شیمیایی ادرار تأثیر بگذارد و باعث تغییر در رنگ و بوی آن شود. ادرار ممکن است تیره‌تر یا بوی نامطبوعی داشته باشد.

• درد شکم: گاهی اوقات عفونت کلیه می‌تواند درد در ناحیه شکم نیز ایجاد کند، به‌ویژه در مواردی که عفونت به بافت‌های اطراف نیز گسترش یافته باشد.

علل پیلونفریت

سیستم ادراری به‌گونه‌ای طراحی شده است که از ورود باکتری‌ها جلوگیری کند، اما در برخی موارد ممکن است مشکلاتی در این سیستم رخ دهد. اشریشیا کلی (E. coli)، که یک باکتری موجود در روده است، می‌تواند از طریق مجرای ادرار وارد دستگاه ادراری شود. پس از ورود، این باکتری‌ها ممکن است به سمت مثانه حرکت کنند و باعث ایجاد سیستیت (التهاب مثانه) یا عفونت دستگاه ادراری (UTI) شوند. اگر این عفونت به کلیه‌ها گسترش یابد، ممکن است به عفونت کلیه (پیلونفریت) منجر شود. گرچه این حالت نادر است، اما می‌تواند شدید باشد. به‌طور میانگین، حدود ۱ مورد از هر ۳۰ عفونت ادراری به عفونت کلیه تبدیل می‌شود.

افراد در معرض خطر بیشتر

افرادی که عفونت مثانه مکرر دارند یا دچار مشکلات ساختاری در دستگاه ادراری هستند، در معرض خطر بیشتری برای ابتلا به عفونت کلیه قرار دارند. همچنین، افرادی که مبتلا به دیابت یا دارای سیستم ایمنی ضعیف هستند، بیشتر در خطر عفونت‌های کلیوی هستند. زنان باردار نیز در صورت ابتلا به عفونت ادراری باید فوراً به پزشک مراجعه کنند، زیرا عفونت کلیه در زنان باردار می‌تواند بسیار جدی و خطرناک باشد. دلایلی که منجر به مسدود شدن جریان ادرار می‌شوند عبارتند از: 

• سنگ کلیه
• تومورهای داخل یا خارج دستگاه ادراری 
• مشکلات ساختاری دستگاه ادراری

در مورد رفلاکس ادراری نیز بخوانید.

تشخیص پیلونفریت

تشخیص دقیق پیلونفریت معمولاً با ترکیبی از معاینه فیزیکی، آزمایش‌های آزمایشگاهی و تصویربرداری انجام می‌شود. پزشک معمولا با انجام روش‌های بسیاری می‌تواند علت بروز این بیماری در بدن را تشخیص دهد. روش‌های معمول و رایج تشخیص پیلونفریت معمولا روش‌های زیر هستند: 

• سابقه پزشکی
• معاینه فیزیکی
• آزمایش ادرار
• کشت ادرار
• کشت خون
• توموگرافی
• سونوگرافی کلیه
• سیستومتروگرام ادرار
• معاینه دیجیتال رکتوم (DRE)
• اسکن دی مرکاپتوسوکسینیک اسید

سابقه پزشکی

از بیمار سوالاتی در مورد علائم، زمان شروع و تاریخچه سلامت عمومی پرسیده می‌شود. بررسی سابقه بیماری‌های افراد و به ویژه بیماری‌های مربوط به کلیه و مجاری ادراری می‌تواند پزشک را در روند تشخیص و درمان کمک کند. 

معاینه فیزیکی

در معانیه فیزیکی، یک معاینه عمومی برای جمع آوری نمونه خون و ادرار انجام می‌شود. پزشک در ابتدا شما را معاینه کرده و در مورد علائم‌تان مانند درد پهلو، تب، لرز، تکرر ادرار، سوزش ادرار و تهوع سوال خواهد کرد. همچنین، پزشک با ضربه زدن به ناحیه کمر شما (درست زیر قفسه سینه) که روی کلیه‌ها قرار دارد، حساسیت زاویه کمر را بررسی می‌کند. در صورتی که با این ضربه درد احساس کنید، احتمال پیلونفریت بیشتر می‌شود.

آزمایش ادرار

نمونه‌ای از ادرار برای بررسی علائم عفونت آزمایش می‌شود. این آزمایش ساده‌ترین و مهم‌ترین آزمایش برای تشخیص پیلونفریت است. در این آزمایش، وجود باکتری‌ها، گلبول‌های سفید و قرمز در ادرار بررسی می‌شود. تعداد بالای گلبول‌های سفید و باکتری‌ها به معنای وجود عفونت است. 

کشت ادرار

در کشت ادرار، باکتری‌های موجود در ادرار، برای چند روز روی ظرف کشت، رشد می‌کنند. نمونه‌ای از ادرار شما در محیط کشت قرار داده می‌شود تا نوع باکتری عامل عفونت مشخص شود. این آزمایش برای انتخاب آنتی‌بیوتیک مناسب بسیار مهم است.

کشت خون

در برخی موارد، به خصوص در عفونت‌های شدید، کشت خون نیز انجام می‌شود تا مشخص شود آیا عفونت به خون نیز سرایت کرده است یا خیر.

توموگرافی کامپیوتری (سی تی اسکن)

سی تی اسکن برای تشخیص عفونت کلیه ضروری نیست، اما تصاویر سه بعدی دقیق از دستگاه ادراری و کلیه‌ها برای تشخیص مشکلات کاربردی است. همچنین پزشک می‌تواند ببیند آیا انسدادی وجود دارد که نیاز به درمان داشته باشد یا خیر. 

سونوگرافی کلیه

سونوگرافی می‌تواند تصاویری از کلیه‌ها و حالب‌ها نشان دهد که مشخص کند آیا زخم‌ها، سنگ‌ها یا موارد دیگری وجود دارد که مجاری ادراری را مسدود می‌کند یا خیر. این روش تصویربرداری بدون درد و غیرتهاجمی است و برای بررسی اندازه و شکل کلیه‌ها، وجود سنگ کلیه یا انسداد در مجاری ادراری استفاده می‌شود.

سیستومتروگرام ادرار

رادیوگرافی VCUG، تصویر اشعه ایکس از مثانه و مجرای ادرار است. این رادیوگرافی در حالی که مثانه پر است و در حین ادرار گرفته می‌شود. در این روش از رنگ کنتراست استفاده می‌شود. همچنین می‌تواند مشکلات موجود در مجرای ادرار و مثانه را نشان دهد. 

معاینه دیجیتال رکتوم (DRE)

DRE نوعی معاینه فیزیکی از پروستات است. روشی است که در آن پزشک با وارد کردن انگشت خود به داخل مقعد، غده پروستات را معاینه می‌کند. پروستات غده‌ای است که در زیر مثانه و در پشت روده بزرگ قرار دارد و مسئول تولید بخشی از مایع منی است. مردانی که ممکن است عفونت کلیه داشته باشند، ممکن است DRE انجام دهند تا ببیند آیا پروستات متورم، مثانه را مسدود کرده است یا خیر. 

اسکن دی مرکاپتوسوکسینیک اسید (DMSA)

در این روش، یک ماده رادیواکتیو به نام دی مرکاپتوسوکسینیک اسید (DMSA) به بدن تزریق می‌شود. این ماده به بافت‌های آسیب‌دیده کلیه متصل شده و سپس با استفاده از یک دوربین مخصوص، تصاویری از کلیه‌ها گرفته می‌شود. دوربین‌ها و رایانه‌های ویژه، تصاویری را ایجاد می‌کنند تا پزشک تشخیص دقیق‌تری بدهد. 

درمان پیلونفریت

پیلونفریت با آنتی بیوتیک درمان می‌شود. این دارو به صورت قرص برای مصرف در منزل توسط پزشک تجویز می‌شود. برای التیام عفونت و جلوگیری از بازگشت آن، مصرف دو یا چند هفته آنتی بیوتیک معمول است. پس از درمان، از کشت ادرار برای اطمینان از عدم بازگشت عفونت استفاده می‌شود. اگر عفونت مجددا برگشته باشد، برای دو هفته دیگر دارو ارائه می‌شود. در صورت تکرار ممکن است، تا ۶ هفته دارو استفاده شود. در صورت مشاهده انسداد در دستگاه ادراری یا نقص مادرزادی ممکن است به جراحی نیاز باشد. 

درمورد درمان عفونت ادراری نیز بخوانید.

بعد از درمان پیلونفریت

در صورتی که نیازی به جراحی نباشد، بیمار معمولاً چند روز پس از شروع مصرف داروهای آنتی‌بیوتیک احساس بهبودی می‌کند. با این حال، حتی اگر علائم کاملاً برطرف شده باشند، بهتر است که بیمار دوره کامل دارو را مصرف کند تا از بازگشت عفونت جلوگیری شود. اگر عفونت کلیه بیش از یک بار تکرار شود، پزشک ممکن است برای پیشگیری از عفونت‌های مکرر، دوز کمی از آنتی‌بیوتیک را برای مصرف روزانه تجویز کند. این اقدام می‌تواند به حفظ سلامت کلیه‌ها کمک کرده و از بازگشت عفونت جلوگیری کند.

کلام پایانی

در این مقاله، به‌طور جامع به بررسی مفهوم عفونت کلیه پرداختیم و با علائم و علل این بیماری آشنا شدیم. همچنین به تفصیل به راه‌ها و آزمایش‌هایی که برای تشخیص عفونت کلیه استفاده می‌شوند، پرداختیم. در نهایت، بهتر است که همواره به علائم و نشانه‌های مشکلات دستگاه ادراری توجه داشته باشیم و در صورت مشاهده هرگونه تغییر غیرعادی، به سرعت به پزشک مراجعه کنیم. عفونت‌های کلیه می‌توانند پیامدهای جدی برای سلامتی داشته باشند، اما با تشخیص به‌موقع و درمان مناسب، می‌توان از عوارض آن جلوگیری کرد. بنابراین، مراقبت از سلامت خود را جدی بگیرید و در صورت نیاز، از مشاوره‌های پزشکی بهره‌مند شوید. دکتر محمدرضا جعفری شاهدانی متخصص جراحی کلیه و مجاری ادرار (اورلوژیست) با بهره‌مندی از دانش و تخصص کافی، شما را در تشخیص و درمان بیماری‌های کلیوی راهنمایی خواهند کرد. 

سوالات متداول