شکستن سنگ کلیه یا عمل PCNL یکی از پیشرفته‌ترین روش‌های درمان سنگ‌های بزرگ کلیوی است که بدون نیاز به جراحی باز و با کمترین درد و دوران نقاهت انجام می‌شود. در این روش پزشک از طریق یک برش کوچک روی پوست به کلیه دسترسی پیدا کرده و سنگ‌ها را با دقت بالا خرد کرده و خارج می‌کند. دکتر محمدرضا جعفری از متخصصان برجسته اورولوژی و جراحی سنگ‌های کلیه در تهران، با بهره‌گیری از جدیدترین تکنولوژی‌های پزشکی و تجربه فراوان در انجام عمل PCNL توانسته‌اند نتایج درمانی بسیار موفقی برای بیماران خود به‌دست آورند. اگر به دنبال درمانی موثر و سریع برای سنگ کلیه‌های بزرگ هستید. عمل PCNL توسط دکتر جعفری می‌تواند بهترین گزینه برای داشتن کلیه‌های سالم و بدون سنگ باشد.

عمل PCNL چیست؟

عمل PCNL (Percutaneous Nephrolithotomy) برای درمان سنگ‌های بزرگ کلیوی است. این روش زمانی به کار می‌رود که سنگ کلیه آن‌قدر بزرگ است که با درمان‌های معمولی مانند سنگ‌شکنی برون‌اندامی (ESWL) یا دارودرمانی قابل دفع نیست. در عمل PCNL پزشک از طریق یک برش کوچک در ناحیه پشت بدن به کلیه دسترسی پیدا کرده و با استفاده از ابزارهای مخصوص، سنگ‌ها را خرد کرده و از بدن خارج می‌کند. این روش تحت بیهوشی عمومی یا بی‌حسی نخاعی انجام می‌شود و معمولا بیمار به چند روز بستری در بیمارستان نیاز دارد. بر خلاف جراحی‌ باز، در PCNL نیازی به شکاف بزرگ روی بدن نیست. به همین دلیل دوره نقاهت آن کوتاه‌تر و نتایج دقیق‌تری را به همراه دارد. این عمل به‌ویژه برای سنگ‌های بزرگ‌تر از ۲ سانتی‌متر، سنگ‌های شاخ گوزنی یا سنگ‌هایی که باعث انسداد مجاری ادراری شده‌اند مناسب است.

بیشتر بخوانید: از کجا بفهمیم سنگ کلیه دفع شده است؟

مزایای عمل PCNL 

امروزه عمل PCNL جایگزین جراحی‌های باز سنگ کلیه شده است. این روش به دلیل دقت بالا به عنوان یکی از بهترین درمان‌ها در زمینه اورولوژی شناخته می‌شود. در ادامه می‌توانید با مهم‌ترین مزایای عمل PCNL آشنا شوید که عبارتند از:

• خروج کامل سنگ در یک جلسه: برخلاف برخی روش‌های دیگر مانند ESWL (سنگ‌شکنی برون‌اندامی)، در PCNL معمولا تمام سنگ‌ها در یک عمل به طور کامل خارج می‌شوند. 
• روش کم‌تهاجمی با برش بسیار کوچک: در عمل PCNL فقط یک برش کوچک (حدود ۱ سانتی‌متر) در ناحیه پشت بدن ایجاد می‌شود. به همین دلیل بیمار درد و خونریزی کمتری را تجربه خواهد کرد.
• دوره نقاهت کوتاه‌تر و بازگشت سریع به زندگی روزمره: بیماران معمولا در عرض چند روز پس از عمل می‌توانند به فعالیت‌های عادی خود بازگردند. 
• مناسب برای سنگ‌های بزرگ و پیچیده: PCNL بهترین گزینه برای سنگ‌های بزرگ‌تر از ۲ سانتی‌متر، سنگ‌های شاخ گوزنی و سنگ‌های مقاوم به درمان‌های دیگر است. این روش حتی در مواردی که سنگ‌ها باعث انسداد مجاری ادراری شده‌اند نیز مؤثر است.
• کاهش خطر آسیب به کلیه و عوارض جانبی: به دلیل هدایت تصویری دقیق (فلوروسکوپی یا سونوگرافی)، احتمال آسیب به بافت کلیه در این روش بسیار کم است. 

چه زمانی پزشک عمل PCNL را توصیه می‌کند؟

پزشک متخصص عمل PCNL را زمانی توصیه می‌کنند که سنگ‌های کلیه به اندازه‌ای بزرگ یا پیچیده شده باشند که با روش‌های ساده‌تر مانند سنگ‌شکنی برون‌اندامی (ESWL) یا درمان دارویی قابل دفع نیستند. این روش مخصوص بیمارانی است که نیاز به تخلیه کامل و دقیق سنگ از کلیه دارند تا از آسیب به بافت کلیه و انسداد مجاری ادراری جلوگیری شود. همچنین زمانی که درمان با سایر روش‌ها سنگ شکنی جواب نداده باشند پزشک عمل PCNL را انجام خواهند داد. در مواردی هم که سنگ کلیه باعث انسداد مسیر ادرار یا کاهش عملکرد کلیه شده باشد، باید سنگ‌ها به‌صورت کامل تخلیه شوند تا کلیه دچار آسیب نشود. در این شرایط، PCNL بهترین انتخاب است. رد نهایت در شرایطی که وجود سنگ باعث درد شدید، عفونت یا انسداد حاد شده باشد، پزشک برای جلوگیری از عوارض کلیوی، PCNL را به عنوان درمان فوری انجام می‌دهند.

نحوه انجام جراحی PCNL 

جراحی PCNL یا Percutaneous Nephrolithotomy از طریق یک برش کوچک در ناحیه پشت بدن به کلیه دسترسی پیدا کرده و با ابزارهای تخصصی، سنگ‌ها را خرد و تخلیه می‌کند. قبل از عمل بیمار تحت بررسی‌های کامل قرار می‌گیرد و آزمایش‌های خون و ادرار و سونوگافی از بیمار گرفته می‌شود. سپس بیمار تحت بیهوشی عمومی یا بی‌حسی نخاعی قرار می‌گیرد. سپس در وضعیت دمر (به شکم) روی تخت جراحی قرار می‌گیرد تا پزشک به کلیه دسترسی پیدا کند. پزشک با هدایت فلوروسکوپی (اشعه ایکس زنده) یا سونوگرافی، محل دقیق کلیه را مشخص می‌کند و برشی حدود ۱ سانتی‌متر روی پوست پشت ایجاد می‌کند تا مسیر دسترسی به کلیه باز شود.

پس از ایجاد مسیر، یک لوله باریک به درون کلیه وارد می‌شود و بعد دوربین و ابزارهای ظریف مخصوص وارد کلیه شده و سنگ‌ها با کمک لیزر یا دستگاه سنگ‌شکن پنوماتیک خرد می‌شوند. تکه‌های خردشده سنگ با ابزار مکنده یا پنس مخصوص خارج می‌شوند. در پایان عمل، کلیه با محلول مخصوص شست‌وشو داده می‌شود تا تمام خرده‌سنگ‌ها از بدن خارج شوند. در بیشتر موارد پزشک یک لوله باریک به نام نفرستومی در کلیه قرار می‌دهد تا مایع اضافی و ادرار به طور موقت از بدن خارج شود. این لوله معمولا پس از ۲۴ تا ۴۸ ساعت برداشته می‌شود.

بیشتر بخوانید: موثرترین روش‌های درمان سنگ کلیه و دفع آن

آمادگی برای عمل PCNL 

قبل از انجام عمل PCNL لازم است بیمار مراحل مشخصی را برای آماده‌سازی طی کند تا جراحی با بیشترین ایمنی و بهترین نتیجه ممکن انجام شود. آمادگی مناسب پیش از عمل، نقش بسیار مهمی در کاهش عوارض، کوتاه شدن دوران نقاهت و افزایش موفقیت جراحی دارد. در ادامه مراحل و نکات کلیدی آمادگی برای عمل PCNL آورده شده است که عبارتند از:

• پیش از هر چیز بیمار باید توسط متخصص اورولوژی معاینه شود. تا محل دقیق و اندازه سنگ کلیه با کمک سونوگرافی یا سی‌تی‌اسکن مشخص شود.
• پزشک برای اطمینان از آمادگی بدن بیمار از او آزمایش‌ خون، آزمایش ادرار و  نوار قلب (ECG) می گیرد.
• اگر بیمار دچار عفونت ادراری فعال باشد، جراحی به تعویق می‌افتد تا ابتدا با آنتی‌بیوتیک درمان شود. انجام عمل در حضور عفونت می‌تواند خطرناک باشد و احتمال تب یا عفونت پس از عمل (سپسیس) را افزایش دهد.
• برخی داروها مانند داروهای رقیق‌کننده خون، آسپرین، وارفارین، پلاویکس یا داروهای ضدالتهاب باید چند روز قبل از عمل با نظر پزشک قطع شوند تا از خونریزی جلوگیری شود.
• بیمار باید حدود ۶ تا ۸ ساعت قبل از جراحی از خوردن و آشامیدن خودداری کند تا در هنگام بیهوشی مشکلی ایجاد نشود.
• پیش از عمل، پزشک بیهوشی وضعیت عمومی، سابقه دارویی و بیماری‌های زمینه‌ای بیمار را بررسی می‌کند تا نوع بیهوشی مناسب (عمومی یا نخاعی) را انتخاب کند.
• پزشک معمولا توصیه می‌کند در روزهای قبل از عمل، مایعات بیشتری مصرف شود تا کلیه‌ها عملکرد بهتری داشته باشند و از مصرف غذاهای سنگین یا نمک زیاد خودداری شود.

جراحی PCNL برای چه بیماری‌هایی انجام می‌شود؟

این روش معمولا زمانی انجام می‌شود که سنگ‌های کلیه بزرگ، سخت یا در موقعیت‌های خاصی قرار داشته باشند و روش‌های ساده‌تر مانند سنگ‌شکنی برون‌اندامی یا درمان دارویی قادر به از بین بردن آن‌ها نیستند. در ادامه، مهم‌ترین بیماری‌ها و شرایطی که در آن پزشک عمل PCNL را توصیه می‌کند نوشته شده است:

سنگ‌های بزرگ کلیوی (بیش از ۲ سانتی‌متر)

سنگ‌های کلیوی بزرگ که اندازه‌ آن‌ها بیش از ۲ سانتی‌متر است، معمولا با روش‌های دیگر سنگ شکنی به‌طور کامل درمان نمی‌شوند و دفع طبیعی آن‌ها با مشکلاتی همراه است. این سنگ‌ها می‌توانند کالیس‌های مختلف کلیه را پر کرده یا به شکل سنگ‌های شاخ گوزنی (staghorn) درآیند و باعث درد شدید، انسداد ادراری، عفونت یا آسیب به عملکرد کلیه شوند. در چنین شرایطی عمل PCNL (Percutaneous Nephrolithotomy) به‌عنوان یک روش کم‌تهاجمی و موثر گزینه‌ی درمانی مناسبی محسوب می‌شود. در این روش پزشک با ایجاد یک مسیر کوچک از طریق پوست به کلیه دسترسی پیدا کرده و سنگ‌های بزرگ را به‌طور مستقیم خارج می‌کند، که باعث پاکسازی کامل کلیه، کاهش درد و پیشگیری از عوارض جدی می‌شود.

سنگ‌های شاخ گوزنی (Staghorn Calculi)

سنگ‌های شاخ گوزنی نوعی از سنگ‌های بزرگ کلیه هستند که شکل و ظاهر آن‌ها شبیه شاخ گوزن است و تمام لگنچه و کالیس‌های کلیه را پر می‌کنند. این نوع سنگ‌ها اغلب از عفونت‌های ادراری مزمن یا سنگ‌های بزرگ کلسیمی ناشی می‌شوند و می‌توانند باعث انسداد ادراری، درد شدید، خونریزی و کاهش عملکرد کلیه شوند. به دلیل اندازه بزرگ و پیچیدگی شکل آن‌ها، درمان غیرتهاجمی مانند سنگ‌شکنی با امواج شوک (ESWL) معمولا کافی نیست و سنگ به‌طور کامل دفع نمی‌شود. در این موارد، عمل PCNL (Percutaneous Nephrolithotomy) بهترین روش درمان است. زیرا با ایجاد یک مسیر کوچک از طریق پوست به کلیه امکان خارج کردن کامل سنگ‌ها حتی در شکل شاخ گوزنی فراهم می‌شود.

سنگ‌های مقاوم به درمان‌های دیگر

برخی از سنگ‌های کلیه به دلیل اندازه بزرگ، شکل پیچیده یا محل نامناسب آن‌ها قادر به دفع یا خرد شدن با روش‌های معمول مانند ESWL (سنگ‌شکنی با امواج شوک) یا URS (یورتروسکوپی) نیستند و به آن‌ها اصطلاحا سنگ‌های مقاوم به درمان‌های دیگر گفته می‌شود. این سنگ‌ها می‌توانند باعث انسداد جریان ادرار، عفونت مکرر، درد شدید و کاهش عملکرد کلیه شوند و درمان آن‌ها نیازمند روش‌های تخصصی‌تری است. در این شرایط عمل PCNL به‌عنوان روش اصولی برای درمان سنگ‌های مقاوم است.

سنگ‌های عودکننده

سنگ‌های عودکننده کلیه پس از درمان اولیه دوباره در کلیه تشکیل می‌شوند. این نوع سنگ‌ها معمولا به دلیل اختلالات متابولیک، کم‌آبی مزمن، رژیم غذایی نامناسب یا عفونت‌های ادراری مکرر ایجاد می‌شوند و می‌توانند باعث درد شدید، انسداد جریان ادرار و عفونت‌های پی‌درپی شوند. در بسیاری از موارد این سنگ‌ها ممکن است بزرگ یا پیچیده شده و دفع آن‌ها با روش‌های غیرتهاجمی مانند ESWL یا URS دشوار باشد. عمل PCNL با ایجاد یک مسیر کوچک از طریق پوست به کلیه امکان برداشتن سنگ‌ها حتی در موارد پیچیده و عودکننده را فراهم می‌کند و از بروز عوارض جدی جلوگیری می‌کند.

سنگ‌های انسدادی در لگنچه یا کالیس کلیه

سنگ‌های انسدادی، مسیر طبیعی جریان ادرار را در لگنچه یا کالیس‌های کلیه مسدود می‌کنند. این انسداد می‌تواند باعث احتباس ادرار، فشار روی بافت کلیه، درد شدید پهلو، تهوع و استفراغ و حتی عفونت‌های ادراری مکرر شود. اگر انسداد طولانی‌مدت ادامه پیدا کند، ممکن است عملکرد کلیه کاهش یابد یا آسیب دائمی ایجاد شود. این نوع سنگ‌ها معمولا نیازمند درمان سریع و موثر هستند، زیرا دفع طبیعی آن‌ها بسیار سخت است.

وجود چندین سنگ در یک کلیه

گاهی اوقات چندین سنگ همزمان در یک کلیه تشکیل می‌شوند که به آن‌ها سنگ‌های متعدد یا سنگ‌های پراکنده کلیه گفته می‌شود. این سنگ‌ها می‌توانند باعث انسداد ادرار، درد شدید پهلو، عفونت‌های مکرر و آسیب تدریجی به کلیه شوند. درمان این سنگ‌ها با روش‌های غیرتهاجمی مانند ESWL یا URS معمولا دشوار است. زیرا تمام سنگ‌ها ممکن است دفع نشوند و خطر باقی ماندن سنگ و عود مجدد وجود دارد.

سنگ کلیه همراه با عفونت یا درد شدید مزمن

برخی از بیماران با سنگ‌های کلیوی مواجه هستند که نه تنها باعث انسداد ادرار می‌شوند، بلکه با عفونت‌های مکرر ادراری یا درد مزمن شدید نیز همراه هستند. این شرایط می‌تواند منجر به تب، کاهش عملکرد کلیه، آسیب بافت کلیه و کیست کلیه در بیمار شود. در این موارد درمان فوری و موثر ضروری است، زیرا ادامه عفونت یا انسداد می‌تواند عواقب جدی و حتی تهدیدکننده حیات داشته باشد.

عوارض عمل PCNL 

جراحی PCNL در مقایسه با روش‌های باز خطر و عوارض بسیار کمتری دارد. اما مانند هر عمل جراحی دیگر، ممکن است در برخی موارد عوارض موقت یا نادری بروز کند. آگاهی از این عوارض به بیمار کمک می‌کند تا با آمادگی بیشتری جراحی را انجام دهد. برخی از مهم‌ترین عوارض عمل PCNL عبارتند از:

عوارض عمل PCNL	توضیحات
باقی ماندن تکه‌های کوچک سنگ در کلیه	در برخی بیماران مقدار کمی از خرده‌سنگ‌ها در کلیه باقی می‌مانند. این تکه‌ها معمولا بدون مشکل خاصی دفع می‌شوند.
آسیب به بافت کلیه یا اندام‌های مجاور (بسیار نادر)	در موارد بسیار نادر احتمال آسیب جزئی به بافت کلیه یا اندام‌های اطراف مانند روده یا طحال وجود دارد. این اتفاق در صورتی که عمل توسط پزشک باتجربه و ماهر در جراحی PCNL انجام شود، تقریبا به صفر می‌رسد.
نشت ادرار از مسیر نفرستومی	پس از عمل ممکن است برای چند روز نشت مختصر ادرار از محل لوله نفرستومی (درن موقت) وجود داشته باشد که معمولا خودبه‌خود متوقف می‌شود.
عفونت ادراری یا تب بعد از عمل	در برخی بیماران به دلیل وجود باکتری در سنگ‌ها یا مجاری ادراری، عفونت خفیف یا تب ایجاد شود.
وجود خون در ادرار (هماچوری)	کمی خون در ادرار تا چند روز بعد از عمل طبیعی است، زیرا مسیر کلیه و مجاری ادرار پس از جراحی تحریک می‌شوند.
درد و ناراحتی پس از عمل	پس از جراحی، احساس درد کلیه و پهلو طبیعی است.

مراقبت‌های بعد از جراحی PCNL 

پس از انجام عمل PCNL مراقبت‌های بعد از جراحی نقش بسیار مهمی در بهبود سریع، کاهش عوارض و پیشگیری از عود سنگ‌ها دارند. مهم‌ترین نکته‌ای که باید به آن توجه شود داشتن ۲ تا ۳ روز استراحت نسبی است. رعایت نکات زیر به بیمار کمک می‌کند دوران نقاهت راحت‌تر و ایمن‌تری داشته باشد. مراقبت‌های بعد از جراحی PCNL عبارتند از:

• فعالیت شدید و بلند کردن اجسام سنگین تا چند هفته محدود شود.
• راه رفتن آرام و کوتاه برای بهبود گردش خون و دفع بهتر سنگ‌ها و مایعات مفید است.
• در برخی بیماران لوله‌ای به نام نفرستومی برای تخلیه ادرار و خونابه قرار داده می‌شود که نباید آن را دستکاری یا فشار داد. زمان و نحوه خارج کردن لوله توسط پزشک تعیین می‌شود.
• مصرف مسکن‌های تجویز شده توسط پزشک برای کاهش درد اهمیت دارد.
• در صورت بروز درد شدید یا ناگهانی، خونریزی یا تب، باید فورا با پزشک تماس گرفت.
• مصرف آب و مایعات کافی برای پیشگیری از تشکیل سنگ جدید و کمک به تخلیه خرده‌سنگ‌ها ضروری است.
• رعایت رژیم غذایی سالم، کاهش مصرف نمک و مواد پرکالری، و مصرف میوه و سبزیجات تازه توصیه می‌شود.
• اگر ادرار تیره، خونریزی شدید یا درد همراه با تب وجود داشت، فورا با پزشک تماس بگیرید.
• رعایت بهداشت فردی و مصرف آنتی‌بیوتیک طبق دستور پزشک از عفونت بعد از عمل جلوگیری می‌کند.

کلام پایانی 

یکی از روش‌های درمانی برای سنگ‌های بزرگ و پیچیده کلیه عمل PCNL است که با کمترین درد و بالاترین موفقیت انجام می‌شود. رعایت نکات قبل و بعد از جراحی، مصرف مایعات کافی و پیگیری‌های منظم نقش مهمی در بهبودی سریع‌تر و پیشگیری از عود مجدد سنگ‌ها دارد. به همین دلیل برای داشتن تجربه‌ای بهتر از درمان مراجعه به پزشک متخصص و باتجربه بسیار اهمیت دارد. دکتر محمدرضا جعفری متخصص اورولوژی و جراحی سنگ‌های کلیه در تهران با سال‌ها تجربه موفق در انجام عمل PCNL، بهترین انتخاب برای درمان سنگ‌های کلیوی بزرگ و شاخ گوزنی هستند. با انجام PCNL زیر نظر دکتر جعفری، سلامت کلیه‌هایتان را تضمین می‌کنید و درد و مشکلات ناشی از سنگ‌های بزرگ کلیوی را به سرعت پشت سر خواهید گذاشت.

سوالات متداول