کلیه نعل اسبی، نوعی بیماری مادرزادی است که در آن کلیه‌ها به جای اینکه به شکل معمول لوبیایی و جدا از هم باشند، به هم متصل شده و شکلی شبیه نعل اسب پیدا می‌کنند. این وضعیت معمولاً در دوران جنینی و در حین رشد دستگاه ادراری رخ می‌دهد و اغلب بدون هیچ علامتی قابل تشخیص نیست. اما در برخی موارد، کلیه نعل اسبی می‌تواند منجر به عوارضی مانند عفونت‌های ادراری مکرر، سنگ کلیه، انسداد مجاری ادراری و حتی نارسایی کلیه شود. در این مقاله، به بررسی دقیق‌تر کلیه نعل اسبی، از جمله علل ایجاد آن، علائم، تشخیص و روش‌های درمان خواهیم پرداخت. همچنین، به سوالات مهمی مانند تأثیر کلیه نعل اسبی بر زندگی روزمره، احتمال انتقال آن به نسل بعد و نقش تغذیه و ورزش در مدیریت این بیماری پاسخ خواهیم داد. اگر شما یا یکی از عزیزانتان با کلیه نعل اسبی دست و پنجه نرم می‌کنید، مطالعه این مقاله به شما کمک خواهد کرد تا اطلاعات جامع و دقیقی در مورد این بیماری کسب کنید و با آگاهی بیشتر، برای حفظ سلامت خود اقدام کنید.

کلیه نعل اسبی چیست؟

کلیه نعل اسبی یک اختلال مادرزادی است که در آن دو کلیه به جای اینکه مجزا از هم باشند، در قسمت پایین به هم متصل شده‌اند و شکلی شبیه نعل اسب پیدا می‌کنند. این حالت در دوران جنینی و در حین رشد دستگاه ادراری رخ می‌دهد. جالب است بدانید که حدود یک نفر از هر پانصد نوزاد با این وضعیت متولد می‌شود و این ناهنجاری در پسران شایع‌تر است.

کلیه‌های نعل اسبی معمولاً در جای پایین‌تری از موقعیت طبیعی خود قرار می‌گیرند و به دلیل فشار روده بزرگ به سمت جلو کشیده می‌شوند. این موقعیت غیرعادی باعث می‌شود کلیه‌ها مستعد آسیب دیدگی بر اثر ضربه به شکم باشند. علاوه بر این، افرادی که به کلیه نعل اسبی مبتلا هستند، بیشتر در معرض ابتلا به عفونت‌های ادراری مکرر، سنگ کلیه و انسداد مجاری ادراری قرار دارند. در موارد نادر، این بیماری می‌تواند منجر به نارسایی کلیه شود. با این حال، بسیاری از افراد مبتلا به کلیه نعل اسبی می‌توانند با رعایت برخی مراقبت‌ها، زندگی سالم و عادی داشته باشند.

علت ابتلا به بیماری کلیه نعل اسبی

علت دقیق و قطعی بیماری کلیه نعل اسبی هنوز به طور کامل مشخص نشده است. این بیماری یک ناهنجاری مادرزادی است که در دوران جنینی رخ می‌دهد. به عبارت دیگر، این بیماری در زمان شکل‌گیری جنین و رشد دستگاه ادراری ایجاد می‌شود. چندین نظریه در مورد علت ایجاد این بیماری وجود دارد که عبارت‌اند از:

• اختلال در شکل گیری کلیه‌ها: در دوران جنینی، کلیه‌ها از ناحیه لگن به سمت بالا حرکت می‌کنند تا در محل نهایی خود قرار بگیرند. در برخی موارد، این حرکت به طور کامل انجام نشده و کلیه‌ها در قسمت پایین‌تر به هم متصل می‌شوند.
• عوامل ژنتیکی: برخی مطالعات نشان می‌دهند که عوامل ژنتیکی امکان دارد در ایجاد کلیه نعل اسبی نقش داشته باشند. یعنی جهش در برخی ژن‌ها می‌تواند باعث این ناهنجاری شود.
• عوامل محیطی: برخی محققان معتقدند که عوامل محیطی مانند قرار گرفتن در معرض برخی مواد شیمیایی یا عفونت‌های ویروسی در دوران بارداری خطر ابتلا به کلیه نعل اسبی را افزایش می‌دهد.

علائم بیماری کلیه نعل اسبی

بسیاری از افراد مبتلا به کلیه نعل اسبی هیچ علامت خاصی را تجربه نمی‌کنند.  این بیماری می‌تواند سال‌ها بدون تشخیص باقی بماند و اغلب به صورت اتفاقی در طی انجام آزمایشات تصویربرداری برای سایر مشکلات کشف شود. با این حال، در برخی موارد، کلیه نعل اسبی می‌تواند باعث بروز علائمی شود که شایع‌ترین آن‌ها عبارت‌اند از:

• عفونت‌های مکرر ادراری: افراد مبتلا به کلیه نعل اسبی بیشتر مستعد ابتلا به عفونت‌ ادراری هستند. این عفونت‌ها می‌توانند باعث درد در ناحیه پهلو، تب، سوزش ادرار و تغییر رنگ ادرار شوند.
• سنگ کلیه: تشکیل سنگ کلیه در افراد مبتلا به کلیه نعل اسبی شایع‌تر است. سنگ کلیه می‌تواند باعث درد شدید در پهلو، تهوع، استفراغ و خون در ادرار شود.
• انسداد مجاری ادراری: در برخی موارد، کلیه نعل اسبی می‌تواند باعث انسداد مجاری ادراری شود که این امر منجر به درد شکم، تورم و کاهش حجم ادرار می‌شود.
• درد در ناحیه شکم: برخی افراد مبتلا به کلیه نعل اسبی امکان دارد درد خفیف تا متوسطی را در ناحیه شکم تجربه کنند.
• توده قابل لمس در شکم: در برخی موارد، کلیه نعل اسبی به اندازه کافی بزرگ می‌شود که بتوان آن را به صورت یک توده در ناحیه شکم لمس کرد.
• نارسایی کلیه: در موارد نادر و پیشرفته، کلیه نعل اسبی منجر به نارسایی کلیه می‌شود.

لازم به ذکر است که شدت و نوع علائم در افراد مختلف متفاوت است و برخی افراد امکان دارد هیچ یک از این علائم را تجربه نکنند.

آیا بیماری کلیه نعل اسبی خطرناک است؟

خیر، بیماری کلیه نعل اسبی به خودی خود خطرناک نیست و بسیاری از افراد مبتلا به آن زندگی سالم و عادی دارند. اما این بیماری می‌تواند عوارضی مانند افزایش احتمال عفونت‌های ادراری، تشکیل سنگ کلیه و در برخی موارد، آسیب‌پذیری بیشتر در برابر ضربه به دلیل موقعیت غیرعادی کلیه‌ها را به همراه داشته باشد. همچنین، برخی مطالعات نشان می‌دهند که افراد مبتلا به کلیه نعل اسبی کمی بیشتر در معرض خطر سرطان هستند. با این حال، با پیگیری‌های دوره‌ای و مراجعه به پزشک، اکثر افراد مبتلا به این بیماری می‌توانند به خوبی به زندگی خود ادامه دهند.

عوارض بیماری کلیه نعل اسبی

عوارض کلیه نعل اسبی در بیشتر موارد با علائم آن مطابقت دارد. افراد دارای کلیه نعل اسبی، بیش از بقیه در معرض عفونت‌ها، بیماری‌های کلیوی و دیگر بیماری‌ها قرار دارند. به دلیل اتصال دو کلیه و شکل غیر طبیعی آنها، در کلیه‌ها و اندام‌های مجاور و عملکرد آنها اختلال ایجاد می‌شود.

نکته: به دلیل همپوشانی عوارض با علائم کلیه نعل اسبی، با مشاهده این موارد می‌توان به وجود کلیه نعل اسبی پی برد و مواردی مثل: سندرم ترنز و بیماری‌های ژنتیکی خود می‌توانند در ایجاد کلیه نعل اسبی نقش داشته باشند؛ بنابراین، کسی که عارضه همجوشی کلیه را دارد، احتمال داشتن این بیماری‌ها نیز در او افزایش می‌یابد. برخی از عوارض و بیماری‌هایی که کلیه نعلی اسبی می‌تواند، باعث ابتلا به آنها شود، عبارت‌اند از:

• ریفلاکس مثانه: یعنی جریان یافتن ادرار از مثانه به کلیه‌ها به جای رفتن از کلیه‌ها به مثانه (برگشت ادرار)
• هیدرونفروز: عارضه‌ای است که در آن به دلیل جمع شدن ادرار، کلیه‌ها ورم کرده و منجر به درد در ناحیه کمر و مختل شدن کارکرد سالم کلیه می‌شود.
• مسدود شدن اتصال حالب لگنی که به دنبال آن ادرار نیز مسدود شده و درد شدیدی در شکم ایجاد می‌گردد که این امر، ورم کردن کلیه و اشکال در تخلیه ادرار را در پی خواهد داشت.
• پر فشار شدن کلیه‌ها: به دلیل اینکه در کلیه نعل اسبی، شریان‌های منتهی به کلیه باریک شده و فشار خون افزایش می‌یابد، فشار داخل کلیه‌ها نیز بالا می‌رود.
• سرطان کلیه: در موارد نادری از مبتلایان کلیه نعل اسبی رخ می‌دهد.
• کلیه پلی‌کیستیک: به معنای پیدایش کیست‌های غیر سرطانی در کلیه‌ها است و بر عملکرد درست و سالم کلیه‌ها، اثر منفی گذاشته و حجم کلیه‌ها را افزایش می‌دهند.
• تاثیر کلیه نعل اسبی بر رشته‌های عصبی
• تومور ویلمز که در دوران کودکی فرد به این تومور یا سرطان مبتلا می‌شود.
• اسپینا بیفیدا که این عارضه زمانی به وجود می‌آید که نخاع نوزاد (قبل از به دنیا آمدنش) خوب شکل نگیرد.
• ناهنجاری‌های سیستم قلبی_ عروقی
• سندرم دهانی_ جمجمه‌ای_ دیجیتالی
• تریزومی 18 و E
• سندرم ترنر
• بیضه نزول نکرده که به آن هیپوسپادیاس می‌گویند.
• رحم دو شاخ، (واژن دیواره دار) یا ساختار غیر طبیعی داشتن رحم در زنان
• ناهنجاری‌های تناسلی _ادراری که در دو سوم بیماران کلیه نعل اسبی وجود دارد

تشخیص بیماری کلیه نعل اسبی

تشخیص بیماری کلیه نعل اسبی به صورت تصادفی در هنگام بررسی مشکلات دیگر یا به دلیل علائم مشخصی مانند عفونت‌های مکرر ادراری، درد پهلو یا خون در ادرار انجام می‌شود. پزشک برای تشخیص دقیق از روش‌های تصویربرداری مختلفی استفاده می‌کند که در ادامه به بررسی هر یک از این روش‌ها خواهیم پرداخت.

سونوگرافی

سونوگرافی کلیه یکی از رایج‌ترین و بی‌خطرترین روش‌های تصویربرداری پزشکی است که به طور گسترده‌ای برای تشخیص کلیه نعل اسبی استفاده می‌شود. با استفاده از امواج صوتی با فرکانس بالا و یک دستگاه مبدل، سونوگرافی تصاویری دقیق از ساختار داخلی کلیه‌ها، از جمله اندازه، شکل، ضخامت پارانشیم کلیه و موقعیت آن نسبت به سایر اندام‌ها ارائه می‌دهد. این روش به پزشک اجازه می‌دهد تا به راحتی هرگونه تغییر در اندازه، شکل یا موقعیت کلیه‌ها را که نشان‌دهنده وجود ناهنجاری مانند کلیه نعل اسبی است، را شناسایی کند. همچنین، سونوگرافی وجود هرگونه کیست، تومور یا سنگ کلیه را نیز نشان می‌دهد.

سی تی اسکن

پزشک با استفاده از سی تی اسکن تصاویر بسیار دقیقی از کلیه‌ها و ساختارهای اطراف آن دریافت می‌کند. این روش به پزشک اجازه می‌دهد تا جزئیات بسیار ریز از ساختار داخلی کلیه‌ها، از جمله عروق خونی، مجاری ادراری و بافت‌های اطراف آن را مشاهده کند. سی تی اسکن در مقایسه با سونوگرافی، جزئیات بیشتری را نشان می‌دهد و به تشخیص دقیق‌تر ناهنجاری‌های پیچیده مانند کلیه نعل اسبی، تومورهای کوچک و انسدادهای جزئی مجاری ادراری کمک می‌کند.

ام آر آی

ام آر آی با استفاده از میدان‌های مغناطیسی قوی و امواج رادیویی، تصاویر بسیار با کیفیت و دقیق از بافت‌های نرم بدن، از جمله کلیه‌ها، ایجاد می‌کند. این روش به ویژه برای ارزیابی بافت‌های نرم کلیه، تومورها، کیست‌ها و التهاب‌ها بسیار مفید است. ام آر آی می‌تواند به تشخیص دقیق نوع بافت تومور، اندازه دقیق آن و همچنین ارتباط آن با ساختارهای اطراف کمک کند. علاوه بر این، ام آر آی می‌تواند بدون استفاده از ماده حاجب، عروق خونی کلیه را به خوبی نشان دهد.

پیلوگرام داخل وریدی

پیلوگرام داخل وریدی (IVP) نوعی روش تصویربرداری است که در آن پس از تزریق ماده حاجب به داخل ورید، از کلیه‌ها، حالب‌ها و مثانه عکس‌برداری می‌شود. این روش به پزشک اجازه می‌دهد تا جریان ادرار را از کلیه‌ها تا مثانه بررسی کند و هرگونه انسداد، باریک شدگی یا ناهنجاری در مجاری ادراری را تشخیص دهد. IVP همچنین می‌تواند به تشخیص سنگ کلیه، تومورهای حالب و سایر ناهنجاری‌های سیستم ادراری کمک کند.

سیستویورتروگرام

سیستویورتروگرام (VCUG) یک روش تصویربرداری است که برای بررسی جریان ادرار از مثانه به سمت کلیه‌ها و تشخیص برگشت ادرار (ریفلاکس) استفاده می‌شود. در این روش، ماده حاجب به داخل مثانه تزریق می‌شود و سپس با استفاده از دستگاه فلوروسکوپی، جریان ادرار در حین ادرار کردن بیمار مشاهده می‌شود. VCUG به ویژه برای تشخیص رفلاکس مثانه به حالب که می‌تواند منجر به عفونت‌های مکرر ادراری شود، مفید است.

اسکن رادیونوکلئیدی

از این نوع اسکن برای ارزیابی عملکرد کلیه‌ها در سطح سلولی استفاده می‌شود. در این روش، ماده رادیواکتیو به داخل ورید تزریق می‌شود و سپس با استفاده از یک دوربین مخصوص، از کلیه‌ها تصویربرداری می‌شود. این روش به پزشک اجازه می‌دهد تا جریان خون کلیه‌ها، نرخ فیلتراسیون گلومرولی (GFR) و وجود هرگونه ناحیه با عملکرد ضعیف در کلیه‌ها را ارزیابی کند.

آزمایش خون

آزمایش خون یک روش غیرتهاجمی و بسیار مهم برای ارزیابی عملکرد کلیه‌ها است. با اندازه‌گیری سطح مواد مختلف در خون، مانند کراتینین، اوره، پروتئین و گلبول‌های قرمز، می‌توان به اطلاعات ارزشمندی در مورد عملکرد کلیه‌ها دست یافت. افزایش سطح کراتینین و اوره نشان‌دهنده کاهش عملکرد کلیه‌ها است، در حالی که وجود پروتئین در ادرار می‌تواند نشان‌دهنده آسیب به فیلترهای کلیوی باشد.

اسکن هسته ای کلیه (DTPA)

 در این روش، با تزریق مواد رادیواکتیو که بافت کلیه‌ها آن‌را جذب کرده و پرتو گاما ساتع می‌کند، عملکرد کلیه‌ها را بررسی کرده و تصاویر و اطلاعاتی شفاف، درباره نقاطی که این پرتو‌ها را جذب کرده یا جذب نکرده‌اند و صحت عملکرد کلیه‌ها به دست می‌آید. همچنین، در این روش از دوربینی مخصوص به نام (گاما کمرا) برای بررسی آناتومی کلیه‌ها استفاده می‌شود.

درمان کلیه نعل اسبی

کلیه نعل اسبی معمولاً نیازی به درمان خاصی ندارد و بسیاری از افراد مبتلا به این عارضه، زندگی سالم و عادی دارند. با این حال، در برخی موارد به دلیل عوارضی مانند عفونت‌های مکرر ادراری، سنگ کلیه یا انسداد مجاری ادراری، به درمان نیاز است. در ادامه به توضیح هر یک از روش‌های درمانی این بیماری خواهیم پرداخت.

درمان دارویی

درمان دارویی معمولاً برای کنترل علائم و عوارض کلیه نعل‌اسبی به کار می‌رود. این درمان‌ها شامل داروهای ضد درد برای کاهش درد ناشی از سنگ کلیه یا عفونت، آنتی‌بیوتیک‌ها برای درمان عفونت‌های ادراری و داروهای ضد التهاب برای کاهش التهاب و تورم می‌شوند. انتخاب دارو و دوز آن به شدت علائم و نوع عارضه بستگی دارد و باید توسط پزشک متخصص تجویز شود.

جراحی

در برخی موارد، درمان دارویی به تنهایی برای کنترل علائم کافی نیست و نیاز به مداخله جراحی وجود دارد. جراحی برای برداشتن سنگ کلیه، رفع انسداد مجاری ادراری، برداشتن تومور یا کیست و یا در موارد نادر پیوند کلیه انجام می‌شود. نوع جراحی به شدت و نوع مشکل بستگی دارد و توسط پزشک متخصص اورولوژی تعیین می‌شود.

پیوند کلیه

پیوند کلیه معمولاً به عنوان آخرین گزینه درمانی برای افرادی در نظر گرفته می‌شود که هر دو کلیه آن‌ها به شدت آسیب دیده و عملکرد خود را از دست داده‌اند. در این روش، یک کلیه سالم از یک فرد اهداکننده به بیمار پیوند زده می‌شود. پیوند کلیه یک جراحی پیچیده است و نیاز به مراقبت‌های ویژه قبل و بعد از عمل دارد.

رژیم غذایی مناسب برای افراد مبتلا به کلیه نعل اسبی

افراد دارای كليه نعل اسبی، حتما بايد رژيم غذايی متناسب با وضعيت خود را داشته باشند. زیرا، عارضه كليه نعل اسبی، باعث افزايش فشار خون و زمينه ابتلا به بيماری‌ها و عفونت‌ها می‌گردد، انتخاب رژيم غذايی مناسب برای سلامت كليه‌ها، حفظ تعادل در فشار خون، دفع بهتر مواد زائد از بدن و جلوگيری از عفونت‌ها و آسيب‌ها  ضروری است. بهتر است اين افراد، در انتخاب رژيم غذايی خود به اين نكات دقت داشته باشند:

• افراد دارای كليه نعل اسبی، بايد مايعات كافی بنوشند.
• مصرف ميوه‌ها، سبزيجات و مواد مغذی در سلامت كليه‌ها موثر است.
• كاربرد لبنيات و مواد غذايی گياهی يا جايگزين‌های گياهی غنی شده به جای لبنيات برای سلامت كليه‌ها مناسب است.
• پرهيز از مصرف الكل برای اين افراد ضروری است زيرا، مصرف الكل می‌تواند، باعث سخت تر كاركردن و آسيب به كليه‌ها شود. همچنين، برخی داروها امکان دارد، با مواد الكلی تداخل داشته باشند.
• استفاده از مواد غذایی دارای پروتئين مثل: مرغ، تخم مرغ، گوشت فاقد چربی، غذاهای دريايی (ماهی)، لوبيا، نخود، عدس، دانه‌های سويا و مصرف غلات كامل، بسيار برای این افراد مناسب است.
• محدود كردن مواد غذايی دارای چربی اشباع شده، خوراكی‌های حاوی سديم و نمک زياد، ضروری است.

کلام پایانی

کلیه نعل‌اسبی، اگرچه یک ناهنجاری مادرزادی است، اما با مراقبت‌های مناسب و پیگیری‌های منظم پزشکی، می‌توان زندگی سالم و فعالی داشت. رعایت رژیم غذایی مناسب، انجام ورزش‌های سبک، مراجعه منظم به پزشک و مصرف داروهای تجویزی، از جمله مهم‌ترین مواردی هستند که می‌توانند به بهبود کیفیت زندگی افراد مبتلا به این عارضه کمک کنند. با پیشرفت تکنولوژی و روش‌های تشخیصی و درمانی، امروزه افراد مبتلا به کلیه نعل‌اسبی می‌توانند با اطمینان خاطر به زندگی خود ادامه دهند و از بسیاری از فعالیت‌های روزمره لذت ببرند.