سنگ حالب و سنگ کلیه از مشکلات شایعی هستند که می‌توانند زندگی روزمره را مختل کرده و حتی باعث آسیب جدی به کلیه‌ها شوند. در بسیاری از موارد، این سنگ‌ها به‌طور طبیعی از طریق ادرار دفع می‌شوند، اما گاهی آن‌قدر بزرگ و مقاوم هستند که نه‌ تنها عبور نمی‌کنند، بلکه باعث درد شدید، انسداد مجاری ادراری و حتی نارسایی کلیه می‌شوند. در چنین شرایطی، جراحی لیزری سنگ حالب یکی از کم ‌تهاجمی‌ترین و موثرترین روش‌های درمانی است که با کمترین عوارض، بیمار را از درد و مشکلات ناشی از سنگ کلیه و حالب نجات می‌دهد. اما چرا باید جراحی لیزری را انتخاب کرد؟ این روش بدون نیاز به برش جراحی، دوره نقاهت کوتاه‌تری دارد و خیلی سریع بیمار را به زندگی عادی برمی‌گرداند. البته، نکته مهم این است که انجام این جراحی نیاز به مهارت و تجربه بالای جراح دارد تا بهترین نتیجه حاصل شود. دکتر محمدرضا جعفری شاهدانی، فلوشیپ فوق تخصصی اورولوژی و یکی از برجسته‌ترین پزشکان این حوزه، با دانش و تجربه خود در زمینه جراحی‌های پیشرفته کلیه و مجاری ادراری، می‌توانند بهترین گزینه درمانی را برای شما انتخاب کنند. در ادامه با نحوه انجام جراحی لیزری سنگ حالب، مزایا و انواع روش‌های آن آشنا می‌شویم.

 جراحی لیزری سنگ حالب یا اورتروسکوپی چیست؟ 

اورتروسکوپی (ureteroscopy) یا جراحی لیزر سنگ حالب، یکی از روش‌های پیشرفته و کم ‌تهاجمی برای درمان سنگ‌های گیر کرده در حالب و کلیه است. در این روش، پزشک بدون نیاز به جراحی باز و ایجاد برش روی پوست، با استفاده از یک ابزار باریک و انعطاف‌ پذیر به نام اورتروسکوپ (Ureteroscope) مستقیما به سنگ دسترسی پیدا می‌کند و آن را با کمک لیزر خرد کرده یا از بدن خارج می‌کند. این روش معمولا زمانی توصیه می‌شود که سنگ‌های حالب به خودی خود دفع نشوند یا باعث انسداد و مشکلات کلیوی شده باشند. اورتروسکوپی معمولا بین ۱ تا ۳ ساعت طول می‌کشد که این زمان به اندازه و محل سنگ، آناتومی بدن بیمار و مهارت پزشک بستگی دارد. برخی بیماران ممکن است این جراحی را به‌ عنوان یک روش ساده و سریع تجربه کنند، در حالی‌ که در مواردی با پیچیدگی‌های آناتومیکی، این عمل کمی طولانی‌تر و چالش‌برانگیزتر خواهد شد. 

جراحی لیزری سنگ حالب چگونه انجام می‌شود؟

سنگ حالب یکی از شایع‌ترین مشکلات دستگاه ادراری است که می‌تواند باعث درد شدید، انسداد مسیر ادرار و حتی آسیب کلیوی شود. در بسیاری از موارد، سنگ‌های کوچک به‌طور طبیعی از طریق ادرار دفع می‌شوند، اما اگر اندازه سنگ بزرگ باشد یا باعث انسداد شود، نیاز به مداخله پزشکی وجود دارد. یکی از روش‌های کم‌ تهاجمی و موثر برای درمان این مشکل، جراحی لیزری سنگ حالب یا اورتروسکوپی (Ureteroscopy) است. این روش به پزشک اجازه می‌دهد تا بدون نیاز به جراحی باز، سنگ را خرد کرده و از بدن خارج کند. این جراحی نیز مانند سایر جراحی‌ها، مراحل و نحوه انجام خاصی دارد. در ادامه به بررسی مراحل انجام جراحی لیزری سنگ حالب می‌پردازیم:

آماده‌سازی بیمار و بیهوشی

اولین مرحله انجام جراحی لیزری سنگ حالب، آماده‌سازی بیمار است. قبل از انجام جراحی، بیمار تحت بیهوشی عمومی یا بی‌حسی نخاعی قرار می‌گیرد تا در طول عمل هیچ دردی احساس نکند. نوع بیهوشی بسته به شرایط بیمار، اندازه و محل سنگ و نظر پزشک انتخاب می‌شود. بیهوشی عمومی معمولاً برای بیمارانی که اضطراب دارند، توصیه می‌شود، در حالی که بی‌حسی نخاعی (اسپاینال) برای موارد خاص که بیمار نیاز به هوشیاری نسبی دارد، گزینه مناسبی است. پیش از عمل، بیمار باید چند ساعت ناشتا باشد (معمولا ۶ تا ۸ ساعت قبل از جراحی)، زیرا وجود غذا در معده می‌تواند خطر برگشت محتویات معده و مشکلات تنفسی در حین بیهوشی را افزایش دهد. پزشک ممکن است بسته به شرایط بیمار، آزمایش خون، تست‌های انعقادی، تصویربرداری با سونوگرافی، عکس‌برداری با اشعه ایکس یا سی‌تی‌اسکن را تجویز کند تا محل دقیق و اندازه سنگ مشخص شود. 

ورود اورتروسکوپ از طریق مجاری ادراری

جراحی با ورود یک ابزار باریک و انعطاف‌ پذیر به نام اورتروسکوپ (Ureteroscope) از طریق مجرای ادرار آغاز می‌شود. این ابزار از مجرای ادرار وارد مثانه شده و سپس به سمت حالب و کلیه حرکت می‌کند. اورتروسکوپ مجهز به یک دوربین کوچک و چراغ مخصوص است که به پزشک امکان می‌دهد تا تصاویر دقیقی از داخل مجاری ادراری مشاهده کرده و محل دقیق سنگ را شناسایی کند. 

شناسایی سنگ و ارزیابی وضعیت حالب

پس از رسیدن اورتروسکوپ به حالب، پزشک محل دقیق سنگ را مشخص کرده و وضعیت مجاری ادراری و میزان انسداد را ارزیابی می‌کند. این مرحله بسیار اهمیت دارد، زیرا پزشک باید تصمیم بگیرد که آیا سنگ قابلیت خارج شدن دارد یا نیاز به خرد شدن با لیزر دارد. اگر سنگ کوچک باشد، می‌توان آن را بدون نیاز به لیزر مستقیما از بدن خارج کرد، اما اگر بزرگ باشد، از لیزر هولمیوم (Holmium Laser) برای شکستن آن استفاده می‌شود.

خرد کردن سنگ با لیزر هولمیوم

در صورتی که سنگ حالب بزرگ باشد و امکان خروج مستقیم آن وجود نداشته باشد، پزشک از لیزر هولمیوم برای شکستن سنگ استفاده می‌کند. این لیزر با تولید انرژی بسیار دقیق و کنترل‌ شده، سنگ را به قطعات کوچک‌تر تبدیل می‌کند تا بتواند به راحتی از طریق ادرار دفع شود یا توسط پزشک خارج گردد. مزیت استفاده از لیزر این است که بدون آسیب به بافت‌های اطراف، سنگ را به‌طور کامل از بین می‌برد.

خروج سنگ یا قرار دادن استنت در صورت نیاز

پس از خرد شدن سنگ، پزشک ممکن است قطعات باقی‌مانده را با ابزارهای مخصوصی مانند گیره‌های کوچک از بدن خارج کند. در برخی موارد، برای جلوگیری از انسداد مجدد و کمک به بهبود مسیر ادراری، پزشک یک لوله باریک و انعطاف‌پذیر به نام استنت حالبی (Ureteral Stent) را در حالب قرار می‌دهد. این استنت معمولا چند هفته بعد، طی یک عمل سرپایی برداشته می‌شود و به بهبود جریان ادرار کمک می‌کند.

پایان جراحی و مراقبت‌های بعد از عمل

پس از اتمام جراحی، بیمار برای مدت کوتاهی تحت نظر قرار می‌گیرد تا علائم حیاتی و شرایط عمومی او بررسی شود. اکثر بیماران چند ساعت پس از عمل مرخص می‌شوند، اما در برخی موارد ممکن است نیاز به بستری کوتاه‌مدت داشته باشند. پزشک ممکن است برای کاهش التهاب و جلوگیری از عفونت، آنتی‌بیوتیک و مسکن تجویز کند. توصیه می‌شود که بیمار در روزهای اول پس از جراحی، مقدار زیادی آب بنوشد تا به دفع باقی‌مانده سنگ‌ها کمک کند و از فعالیت‌های سنگین خودداری کند.

انواع روش‌های اورتروسکوپی

اورتروسکوپی یکی از روش‌های پیشرفته و کم‌ تهاجمی در اورولوژی است که برای تشخیص و درمان بیماری‌های مرتبط با مجاری ادراری، کلیه و حالب به کار می‌رود. این روش به دو دسته کلی اورتروسکوپی تشخیصی و اورتروسکوپی درمانی تقسیم می‌شود. اورتروسکوپی یا همان جراحی لیزری حالب یکی از پیشرفته‌ترین روش‌ها برای برداشتن سنگ حالب به شمار می‌رود. در ادامه به بررسی دو روش اورتروسکوپی می‌‎پردازیم:

اورتروسکوپی تشخیصی (Diagnostic Ureteroscopy)

اورتروسکوپی تشخیصی یک روش پزشکی است که برای بررسی دقیق مجاری ادراری، حالب، مثانه و کلیه استفاده می‌شود. در این روش، یک لوله باریک و انعطاف‌ پذیر مجهز به دوربین (اورتروسکوپ) از طریق مجرای ادراری وارد مثانه و حالب می‌شود تا تصاویر دقیقی از داخل سیستم ادراری به پزشک ارائه دهد. این تصاویر کمک می‌کنند تا مشکلاتی مانند انسداد، التهاب، عفونت، تومورها، زخم‌ها و ناهنجاری‌های مادرزادی شناسایی شوند. پزشک همچنین می‌تواند در حین این فرآیند، نمونه‌ برداری (بیوپسی) انجام دهد تا در صورت وجود توده‌های مشکوک یا زخم‌ها، بررسی‌های دقیق‌تری انجام دهد. این روش معمولا تحت بیهوشی موضعی یا عمومی انجام می‌شود و زمان انجام آن کوتاه است. اورتروسکوپی تشخیصی به تشخیص بیماری‌ها و مشکلات مختلف از جمله تومورها، سنگ‌های کلیه و حالب، انسداد مجاری ادراری و التهابات مکرر کمک می‌کند.

در مورد التهاب مثانه بیشتر بخوانید.

اورتروسکوپی درمانی (Therapeutic Ureteroscopy)

اورتروسکوپی درمانی یک روش پزشکی است که برای درمان مشکلات موجود در دستگاه ادراری استفاده می‌شود. در این روش، یک اورتروسکوپ از طریق مجرای ادرار وارد مثانه و حالب می‌شود و پس از شناسایی مشکلات مانند سنگ‌های ادراری، پزشک از لیزر هولمیوم (Holmium Laser) برای خرد کردن سنگ‌های کلیه و حالب استفاده می‌کند. این قطعات کوچک‌تر سنگ‌ها یا از طریق لوله حالب دفع می‌شوند یا به کمک ابزار مخصوص خارج می‌شوند. همچنین، در برخی موارد، پزشک ممکن است یک استنت حالبی (Ureteral Stent) را در حالب قرار دهد تا از انسداد جلوگیری کرده و جریان ادرار را بهبود بخشد. اورتروسکوپی درمانی به‌طور موثر برای درمان سنگ‌های ادراری که با روش‌های دیگر دفع نمی‌شوند، برداشتن تومورهای کوچک، درمان انسداد و تنگی حالب و برطرف کردن زخم‌های داخل مجاری ادراری به‌کار می‌رود.

مراقبت‌‌های قبل از جراحی لیزری سنگ حالب

قبل از هر نوع جراحی، به ویژه جراحی لیزری سنگ حالب، توجه به مراقبت‌های پیش از عمل اهمیت بسیار زیادی دارد. این مراقبت‌ها به بیمار کمک می‌کنند تا در روز جراحی، آماده باشد و روند بهبودی سریع‌تر و بدون مشکل طی شود. در واقع، رعایت دقیق دستورالعمل‌های پزشک می‌تواند خطرات احتمالی را کاهش داده و جراحی را با موفقیت بیشتری همراه کند. از آماده‌سازی برای انجام آزمایش‌های مختلف گرفته تا تغییرات در رژیم غذایی و دارویی، همه این نکات می‌توانند بر روند جراحی تاثیرگذار باشند. در این بخش، مراقبت‌های قبل از جراحی لیزری سنگ حالب به‌طور کامل و شفاف توضیح داده می‌شود تا شما بتوانید با اطمینان خاطر برای عمل آماده شوید.

• ناشتا بودن قبل از عمل: یکی از مهم‌ترین مواردی که باید رعایت کنید، ناشتا بودن است. پزشک معمولا از شما می‌خواهد که حداقل 8 ساعت قبل از جراحی هیچ‌گونه غذایی نخورید و نوشیدنی مصرف نکنید. این کار از خطرات احتمالی در حین بیهوشی جلوگیری می‌کند و به فرآیند جراحی کمک می‌کند.
• انجام آزمایش‌های پیش از عمل: پزشک ممکن است برای بررسی وضعیت کلی سلامت شما، آزمایش‌هایی مانند آزمایش خون، آزمایش ادرار، تصویربرداری با سونوگرافی یا سی‌تی‌اسکن تجویز کند. این آزمایش‌ها به پزشک کمک می‌کنند تا از وضعیت سنگ و محل دقیق آن آگاهی پیدا کند و به تصمیم‌گیری بهتر برای انجام جراحی کمک کند.
• مشاوره با پزشک و اعلام داروها: اگر دارویی مصرف می‌کنید، به‌ویژه داروهایی برای بیماری‌های مزمن مانند فشار خون، دیابت یا داروهای رقیق‌کننده خون، باید پزشک خود را مطلع کنید. برخی داروها ممکن است قبل از جراحی متوقف شوند تا خطر خون‌ریزی یا مشکلات بیهوشی کاهش یابد. پزشک به شما دستورالعمل‌های لازم را در این زمینه خواهد داد.
• پرهیز از مصرف داروهای خاص: برخی داروها، به‌ویژه داروهای ضد التهابی غیر استروئیدی (NSAIDs) مانند ایبوپروفن، باید چند روز قبل از جراحی متوقف شوند. این داروها می‌توانند خون‌ریزی را افزایش دهند و حین عمل مشکلاتی ایجاد کنند.

مراقبت‌های بعد از جراحی لیزری سنگ حالب

بعد از جراحی لیزری سنگ حالب، بدن شما نیاز به زمان برای بهبودی دارد و انجام مراقبت‌های مناسب به تسریع روند بهبودی و جلوگیری از عوارض احتمالی کمک می‌کند. این مراقبت‌ها می‌توانند شامل تغییرات در شیوه زندگی، مصرف داروها و رعایت برخی نکات بهداشتی باشند تا شما سریع‌تر به حالت عادی بازگشته و خطرات احتمالی کاهش یابد. در این بخش، به بررسی اقدامات مراقبتی بعد از جراحی لیزری سنگ حالب می‌پردازیم:

• استراحت و محدودیت‌های فعالیت بدنی: یکی از مهم‌ترین مراقبت‌ها پس از جراحی، استراحت کافی است. شما باید در چند روز اول پس از جراحی از انجام فعالیت‌های سنگین خودداری کنید. فعالیت‌هایی مانند ورزش‌های شدید، بلند کردن اجسام سنگین و هر گونه فشار به ناحیه جراحی ممکن است به روند بهبودی آسیب بزند. بهتر است در این مدت بیشتر استراحت کنید و به تدریج فعالیت‌های خود را از سر بگیرید.
• مصرف داروهای تجویزی پزشک: پزشک شما ممکن است داروهایی مانند مسکن‌ها، آنتی‌بیوتیک‌ها یا داروهای ضد التهابی برای کاهش درد و جلوگیری از عفونت تجویز کند. این داروها را طبق دستور پزشک و به‌طور کامل مصرف کنید. از قطع کردن داروها به‌ویژه آنتی‌بیوتیک‌ها بدون مشورت با پزشک خودداری کنید، زیرا ممکن است باعث بروز عفونت شود.
• مراقبت از استنت حالبی: اگر پزشک استنت حالبی (Ureteral Stent) برای شما قرار داده باشد، باید مراقب باشید تا از جابجایی یا آسیب به این استنت جلوگیری کنید. استنت معمولا پس از چند هفته برداشته می‌شود، اما ممکن است پزشک شما برای پیگیری‌های بعدی از شما بخواهد که به‌طور منظم به مطب مراجعه کنید.

در مورد سرطان حالب بیشتر بخوانید.

مزایای جراحی لیزری سنگ حالب

جراحی لیزری سنگ حالب (Ureteroscopy with Laser) یکی از پیشرفته‌ترین و کم‌تهاجمی‌ترین روش‌ها برای درمان سنگ‌های حالب و کلیه است. در این روش، با استفاده از ابزار باریک و انعطاف‌پذیر به نام اورتروسکوپ، سنگ‌های موجود در مجاری ادراری به دقت شناسایی شده و با کمک لیزر خرد می‌شوند. این روش مزایای فراوانی نسبت به جراحی‌های باز یا سایر روش‌های درمانی دارد که آن را به یکی از انتخاب‌های اصلی در درمان سنگ‌های حالب تبدیل کرده است. برخی از این مزیت‌ها شامل موارد زیر هستند:

• کم‌تهاجمی بودن و برش‌های کمتر: یکی از اصلی‌ترین مزایای جراحی لیزری این است که بدون نیاز به ایجاد برش‌های بزرگ در بدن انجام می‌شود. این ویژگی باعث کاهش درد، خون‌ریزی و  کوتاه شدن زمان بهبودی می‌شود.
• دوران نقاهت کوتاه‌تر: از آن‌جایی که در این روش هیچ برشی روی پوست ایجاد نمی‌شود، بیمار به سرعت می‌تواند به فعالیت‌های روزانه خود بازگردد. معمولا بیماران پس از جراحی لیزری سنگ حالب در مدت کوتاهی می‌توانند از بیمارستان مرخص شوند و به زندگی عادی خود ادامه دهند.
• دقت بالا در درمان: لیزر هولمیوم که در این جراحی استفاده می‌شود، دقت بسیار بالایی دارد و می‌تواند سنگ‌ها را به قطعات ریز تبدیل کند، به‌طوری که دفع آن‌ها از بدن راحت‌تر می‌شود.
• کم‌ترین احتمال برگشت سنگ‌ها: استفاده از لیزر به پزشک این امکان را می‌دهد که سنگ‌ها را به قطعات ریز تقسیم کرده و به راحتی از بدن خارج کند. این امر احتمال برگشت سنگ‌ها در آینده را کاهش می‌دهد. 

عوارض جراحی لیزری سنگ حالب

جراحی لیزری سنگ حالب، مانند هر روش درمانی دیگری، ممکن است با برخی عوارض همراه باشد. این جراحی که یکی از روش‌های پیشرفته و کم‌ تهاجمی برای درمان سنگ‌های حالب است، عوارض خاص خود را دارد. هرچند این عوارض نادر هستند و معمولا قابل مدیریت و درمان هستند، آگاهی از آن‌ها می‌تواند به شما کمک کند تا با اطمینان بیشتری تصمیم به انجام این جراحی بگیرید. برخی از این عوارض شامل موارد زیر هستند: 

• خون‌ریزی خفیف: پس از انجام جراحی لیزری سنگ حالب، ممکن است در روزهای اول ادرار شما رنگ خون به خود بگیرد. این خون‌ریزی به‌طور معمول طی چند روز، به تدریج کاهش می‌یابد و مشکلی جدی به حساب نمی‌آید.

• درد و ناراحتی: معمولا پس از سنگ‌شکنی با لیزر، بیماران کمی درد و ناراحتی احساس می‌کنند. این درد بیشتر به‌دلیل شکستن سنگ‌ها در حالب یا کلیه است و معمولا با داروهای مسکن کنترل می‌شود.

• عفونت‌های خفیف: پس از عمل، احتمال عفونت‌های ادراری یا التهاب در ناحیه‌ای که درمان انجام شده وجود دارد. این عوارض با مصرف آنتی‌بیوتیک‌ها به راحتی قابل درمان هستند.

• مشکلات با استنت:  در برخی بیماران ممکن است پس از جراحی لیزری، استنت حالبی که برای کمک به جریان ادرار قرار داده می‌شود، برای مدت طولانی‌تری در بدن آن‌ها باقی بماند. این موضوع می‌تواند باعث مشکلاتی مانند درد و عفونت شود که نیاز به پیگیری و درمان دقیق‌تری دارد.

تفاوت‌های جراحی لیزری سنگ حالب در مردان و زنان

آناتومی و فیزیولوژی مردان و زنان تفاوت‌هایی دارد که می‌تواند بر روند جراحی، عوارض و نتایج تاثیر بگذارد. همچنین ممکن است علائم وجود سنگ حالب در مردان و زنان متفاوت باشد. در ادامه به بررسی تفاوت‌های جراحی لیزری سنگ حالب در مردان و زنان می‌پردازیم: 

تفاوت‌های آناتومیکی و فیزیولوژیکی

در مردان، حالب معمولا طولانی‌تر از زنان است و مجرای ادراری مردان دارای مسیر پیچیده‌تری نسبت به زنان می‌باشد. این تفاوت آناتومیکی می‌تواند تاثیر مستقیمی بر سختی عبور ابزارهای جراحی و زمان عمل داشته باشد. در زنان، مجرای ادراری کوتاه‌تر است که می‌تواند باعث دسترسی آسان‌تر به حالب شود، اما در عین حال ریسک عفونت‌های ادراری پس از عمل در آن‌ها بیشتر است.

میزان موفقیت و عوارض جراحی

تحقیقات نشان می‌دهد که جراحی لیزری سنگ حالب در هر دو جنس میزان موفقیت بالایی دارد. با این حال، برخی تفاوت‌ها در عوارض وجود دارد. در مردان، احتمال بروز التهاب و تورم بعد از جراحی کمی بیشتر است، زیرا حالب آن‌ها طولانی‌تر بوده و ممکن است تحریک‌پذیری بیشتری داشته باشد. 

تأثیر هورمون‌ها بر تشکیل سنگ و نتیجه جراحی

هورمون‌های جنسی نقش مهمی در تشکیل سنگ‌های کلیوی و حالب دارند. استروژن در زنان به جلوگیری از تشکیل سنگ کمک می‌کند، در حالی که تستوسترون در مردان ممکن است باعث افزایش سطح کلسیم و تشکیل بیشتر سنگ شود. این تفاوت هورمونی ممکن است روی میزان بازگشت مجدد سنگ پس از جراحی نیز تاثیر بگذارد.

کلام پایانی 

جراحی لیزری سنگ حالب به‌عنوان یکی از پیشرفته‌ترین و مدرن‌ترین روش‌های درمان سنگ حالب شناخته می‌شود. همان‌طور که اشاره شد، این روش با مزایای متعددی همراه است، از جمله دوران نقاهت کوتاه‌تر که آن را به گزینه‌ای محبوب در میان بیماران مبتلا به سنگ حالب تبدیل کرده است. با این حال، مانند هر روش درمانی دیگر، این جراحی نیز ممکن است عوارض جانبی خاصی مثل عفونت‌های خفیف و مشکلات مرتبط با استنت داشته باشد. ذکر این نکته ضروری است که انتخاب یک پزشک متخصص و با تجربه، مانند دکتر محمدرضا جعفری شاهدانی، که در زمینه اورولوژی و درمان بیماری‌های دستگاه تناسلی تخصص دارند، می‌تواند تاثیر بسزایی در موفقیت و ماندگاری نتایج جراحی داشته باشد.