امروزه با پیشرفت چشمگیر علم پزشکی، روش‌های موثر برای درمان ناباروری در مردان افزایش پیدا کرده‌اند. ناباروری یکی از مشکلاتی است که تنها مختص بانوان نیست، بلکه طبق آمار، حدود نیمی از موارد ناباروری در مردان اتفاق می‌افتند. روش‌های درمانی بسیاری از جمله درمان‌های دارویی، اصلاح سبک زندگی، جراحی، تلقیح داخل رحمی اسپرم (IUI)، لقاح آزمایشگاهی (IVF) و استفاده از تکنیک‌هایی مثل میکرواینجکشن (ICSI) که شانس باروری را افزایش می‌دهند، از جمله این روش‌های درمانی هستند که به بررسی دقیق آن‌ها خواهیم پرداخت. همچنین لازم است بیمار از تمام روش‌های درمانی و نحوه انجام آن‌ها آگاهی کامل کسب کرده تا بتواند موثرترین روش را انتخاب کند و به درمان این مشکل بپردازد. در همین راستا انتخاب پزشک متخصص که تمام علائم ناباروری را شناسایی کرده و بهترین روش درمانی را معرفی کند، اهمیت بسیاری دارد. دکتر محمدرضا جعفری شاهدانی یکی از بهترین گزینه‌ها برای درمان ناباروری در مردان به شمار می‌روند و با سال‌ها تجربه و تخصص در امر درمان، همراه شما خواهند بود. 

درمان قطعی ناباروری در مردان

درمان قطعی ناباروری در مردان بسته به علت زمینه‌ای آن، کاملا امکان ‌پذیر است و زمانی که علت ناباروری مشخص شود، می‌توان درمان مناسب را انتخاب کرد. به‌ عنوان ‌مثال، اگر مشکل به دلیل انسداد در مسیر خروج اسپرم یا سابقه عمل وازکتومی باشد، جراحی‌های ترمیمی مانند وازووازوستومی می‌توانند عملکرد طبیعی را بازگردانند یا در موارد ابتلا به واریکوسل، جراحی واریکوسلکتومی راه‌حلی موثر است. همچنین اگر مشکل هورمونی یا عفونت وجود داشته باشد، با مصرف دارو یا درمان‌های دارویی هدفمند می‌توان باروری را بازگرداند. در شرایطی که اسپرم در مایع منی وجود نداشته باشد، تکنیک‌های پیشرفته‌ای مانند بازیابی اسپرم از بیضه (TESA) یا اپیدیدیم (PESA)، همراه با روش‌های کمک ‌باروری مثل IVF و ICSI، شانس فرزندآوری را بالا می‌برند. حتی اصلاح سبک زندگی، کاهش وزن و درمان مشکلات روانی نیز می‌توانند نقش بسزایی در بازگرداندن توانایی باروری داشته باشند. بنابراین، مردانی که با مشکل ناباروری مواجه‌اند نباید ناامید شوند، زیرا راهکارهای قطعی و موثر زیادی برای درمان مشکل آن‌ها وجود دارند.

درمورد تشخیص ناباروری مردان بیشتر بخوانید.

راه‌های درمان ناباروری در مردان

درمان ناباروری مردان به عوامل مختلفی مانند: سن، مدت ناباروری، شدت مشکل و مخصوصا علت دقیق ناباروری بستگی دارد. به‌طور کلی، سه دسته‌بندی اصلی برای درمان ناباروری مردان در نظر گرفته می‌شود که شامل روش‌های غیرجراحی، جراحی و تکنیک‌های کمک‌ باروری (ART) است. هر یک از این روش‌ها با توجه به شرایط بدنی، سبک زندگی و نتایج آزمایش‌های تخصصی انتخاب می‌شوند. پزشک پس از بررسی دقیق وضعیت بیمار، بهترین گزینه درمانی را پیشنهاد می‌دهد. اصلی‌ترین روش‌های درمان ناباروری در مردان عبارت‌اند از:  

• روش‌های غیر جراحی ناباروری مردان
• جراحی‌های ناباروری
• روش‌های کمک باروری (ART) 

روش‌های درمان غیرجراحی ناباروری مردان

بسیاری از مردان برای درمان مشکل ناباروری روش‌های غیر جراحی را ترجیح می‌دهند. البته تشخیص روش درمانی کاملا بستگی به شرایط بیمار و همچنین نظر پزشک متخصص دارد. پزشکان از روش‌های غیر جراحی برای درمان مشکلات هورمونی، اختلال در تولید اسپرم، مشکلات ژنتیکی مانند آزواسپرمی و دلایل عصبی یا آسیب‌های نخاعی استفاده می‌کنند. انواع روش‌های غیرجراحی درمان ناباروری مردان، شامل موارد زیر هستند: 

• دارو درمانی 
• انزال الکتریکی

دارو درمانی

در بعضی از موارد، ناباروری در مردان به دلیل اختلالات هورمونی یا عملکرد نادرست بیضه‌ها رخ می‌دهد که با کمک دارو قابل درمان است. دارودرمانی یکی از روش‌های اولیه و غیرتهاجمی در درمان ناباروری مردان به شمار می‌آید و هدف آن، تحریک سیستم تولید اسپرم و تنظیم سطح هورمون‌ها است. این داروها، با تنظیم عملکرد مغز و غدد درون‌ریز، تولید اسپرم را به‌طور موثری افزایش می‌دهند. در ادامه برخی از آن‌ها را نام برده‌ایم:

• کلومیفن سیترات (Clomiphene Citrate)
• لتروزول (Letrozole / Femara)
• آناستروزول (Anastrozole / Arimidex)
• هورمون گنادوتروپین انسانی (HMG)

انزال الکتریکی

 از دیگر روش‌های درمان قطعی ناباروی در مردان، انزال الکتریکی است. این روش در افرادی که به دلیل آسیب ستون فقرات، مشکلات عصبی یا شرایط دیگر توانایی انزال را از دست داده‌اند، کاربرد دارد. در این روش پزشک دستگاه محرک الکتریکی را وارد راست روده فرد می‌کند تا به غده پروستات برسد. بعد از وارد شدن دستگاه به راست روده، جریان‌های الکتریکی خفیف، غده پروستات را تحریک می‌کنند و باعث انزال می‌شوند. بعد از انزال، پزشک یک کاتتر (لوله نازک و انعطاف پذیر) را برای جمع آوری اسپرم در آلت تناسلی قرار می‌دهد و مایع آزاد شده را ذخیره می‌کند.

درمان ناباروری مردان با جراحی

زمانی که مشکلات ساختاری یا انسداد در مسیر انتقال اسپرم، علت ناباروری در مردان باشد، پزشک معالج ممکن است روش جراحی را توصیه کند. جراحی می‌تواند یکی از موثرترین روش‌های درمان باشد. هدف اصلی این جراحی‌ها، اصلاح انسدادها، بازسازی مسیرهای طبیعی عبور اسپرم و یا بازیابی اسپرم به‌ صورت مستقیم از بیضه است. برای مثال، واریکوسلکتومی یکی از رایج‌ترین جراحی‌ها برای درمان واریکوسل (اتساع غیرطبیعی وریدهای کیسه بیضه) است که با بهبود جریان خون، کیفیت اسپرم را افزایش می‌دهد. در شرایطی که مرد سابقه عمل وازکتومی داشته باشد و حالا قصد بچه‌دار شدن داشته باشد، با جراحی بازگرداندن وازکتومی این مسیر بازسازی می‌شود. به صورت کلی اصلی‌ترین روش‌های جراحی ناباروری در مردان شامل موارد زیر هستند:

• واریکوسلکتومی
• آمبولیزاسیون واریکوسل
• جراحی انسداد مجرای انزال 
• بازگرداندن وازکتومی
• استخراج میکروسکوپی اسپرم بیضه (microTESE) 

واریکوسلکتومی

اگر پزشک تشخیص دهد که شما مبتلا به واریکوسل هستید و این بیماری باعث ناتوانی در باروری شما شده است، جراحی واریکوسلکتومی را به شما توصیه می‌کند. در طول این روش جراحی، پزشک وریدهای آسیب دیده را می‌بندد و جریان خون را به وریدهای سالم هدایت می‌کند. عمل واریکوسل به دو روش میکروسکوپی و لاپاراسکوپی انجام می‌شود که به شرح زیر هستند:

• واریکوسلکتومی میکروسکوپی: نوع میکروسکوپی، رایج‌ترین و دقیق‌ترین روش است زیرا با استفاده از میکروسکوپ جراحی، رگ‌های معیوب با دقت بالا شناسایی و بسته می‌شوند. مزیت این روش، درد کمتر، بهبودی سریع‌تر و کاهش احتمال عود بیماری است.
• واریکوسلکتومی لاپاراسکوپی: در این روش با کمک دوربین و ابزار مخصوص که از طریق برش‌های کوچک وارد شکم می‌شوند، رگ‌های مسدود و دارای مشکل، بسته می‌شوند. این روش کم‌تهاجمی‌تر است و برای برخی بیماران گزینه مناسب‌تری محسوب می‌شود.

درمورد درمان واریکوسل به روش لاپاراسکوپی بیشتر بخوانید.

آمبولیزاسیون واریکوسل

جراحی آمبولیزاسیون واریکوسل یکی دیگر از روش‌های درمان واریکوسل است. در طی این عمل که توسط اورولوژیست انجام می‌شود، یک کاتتر از طریق برش ۲ تا ۳ میلیمتری در کشاله ران قرار می‌گیرد. هنگامی که نوک کاتتر در ورید بیضه غیر طبیعی قرار می‌گیرد، پزشک با تزریق سیم پیچ‌ها، پلاگ‌ها یا مواد اسکلروزان، ورید را مسدود می‌کند. این عمل فشار را در واریکوسل کاهش می‌دهد و اجازه می‌دهد تا خون از طریق مسیرهای دیگر هدایت شود. همین کاهش فشار در وریدها، در درمان ناباروری در مردان موثر عمل خواهد کرد. 

جراحی انسداد مجرای انزال 

یکی از دلایل مهم ناباروری در مردان، انسداد در مسیر خروج اسپرم از بیضه‌ها به مجرای ادرار است. زمانی که این مسیر دچار گرفتگی می‌شود، اسپرم نمی‌تواند از طریق مایع منی خارج شود و فرآیند باروری با اختلال مواجه می‌شود. برای رفع این مشکل، پزشکان از جراحی باز کردن مجرای انزال استفاده می‌کنند. در این روش، با کمک ابزاری به نام رزکتوسکوپ که از طریق مجرای ادرار وارد بدن می‌شود، هرگونه مانع در مسیر عبور اسپرم برداشته می‌شود. این جراحی تحت بیهوشی عمومی انجام شده و نیازی به برش خارجی ندارد. پس از جراحی، پزشک یک ماه بعد با آزمایش آنالیز مایع منی، میزان موفقیت عمل را بررسی می‌کند. این آزمایش شامل ارزیابی حجم مایع، تعداد اسپرم، شکل و حرکت آن‌ها است تا اطمینان حاصل شود که مسیر انزال باز شده است.

بازگرداندن وازکتومی

گاهی اوقات، مردان به دلایل مختلفی تصمیم به انجام جراحی وازکتومی می‌گیرند. این جراحی باعث ناباروری در مردان می‌شود و راه درمان این وضعیت، وازکتومی معکوس است. برای این جراحی از تکنیک‌های مختلفی استفاده می‌شود که با آزاد کردن جریان اسپرم، به بازیابی توانایی باروری کمک می‌کنند. در طی یک وازووازستومی که با استفاده از یک میکروسکوپ قوی انجام می‌شود، منفذی ایجاد می‌گردد که به اسپرم اجازه می‌دهد از طریق مجرای دفران حرکت کند. این حرکت اسپرم، ناباروری در مردان را کاهش داده و کیفیت اسپرم را افزایش می‌دهد. 

استخراج میکروسکوپی اسپرم بیضه (microTESE) 

برای مردانی که با مشکل تولید بسیار کم اسپرم یا حتی آزواسپرمی غیرانسدادی مواجه هستند، یکی از قطعی‌ترین روش‌های درمانی، جراحی میکروتسه (microTESE) است. این روش پیشرفته، امکان استخراج مستقیم اسپرم از بیضه‌ها را فراهم می‌کند. در طی این جراحی که تحت بیهوشی عمومی انجام می‌شود، جراح یک برش کوچک روی کیسه بیضه ایجاد کرده و با استفاده از یک میکروسکوپ بسیار دقیق، بافت‌های بیضه را بررسی می‌کند. هدف این بررسی، یافتن نواحی بسیار کوچک و سالمی از بافت است که ممکن است هنوز تولید اسپرم داشته باشند. این روش در اکثر اوقات، تنها گزینه ممکن برای فرزندآوری در مردانی است که سایر روش‌های درمانی برای آن‌ها نتیجه‌ای نداشته است. اسپرم‌های استخراج‌شده از این طریق، برای لقاح آزمایشگاهی (IVF) و تزریق داخل سیتوپلاسمی اسپرم (ICSI) مورد استفاده قرار می‌گیرند.

 روش‌های کمک باروری (ART) 

درمان‌های کمک باروری برای ناباروری مردان، روش‌هایی هستند که به افراد کمک می‌کنند بدون برقراری رابطه جنسی باردار شوند. این روش‌های کمک باروری شامل لقاح داخل رحمی (IUI) و لقاح آزمایشگاهی (IVF) هستند. هرکدام از این دو روش بر اساس نیاز فرد و توصیه پزشک انتخاب می‌شوند. در ادامه این دو روش را بیشتر توضیح می‌دهیم: 

لقاح داخل رحمی (IUI) 

لقاح داخل رحمی (IUI) که به عنوان لقاح مصنوعی نیز شناخته می‌شود، از رایج‌ترین روش‌های درمان ناباروری به شمار می‌رود. این روش معمولا برای مردانی با غلظت اسپرم کم، که نیاز به تقویت اسپرم دارند، توصیه می‌شود. همچنین زمانی که علت ناباروری مشخص نیست و تعداد اسپرم طبیعی است نیز انجام این روش توصیه می‌شود. در روش IUI، اسپرم جمع آوری شده و ترکیباتی به نام پروستاگلاندین‌ها از اسپرم حذف می‌شوند. پروستاگلاندین‌ها باعث گرفتگی عضلات رحم می‌شوند و در بارداری اختلال ایجاد می‌کنند. در واقع این روش کمک می‌کند که غلظت بالایی از اسپرم سالم تولید شده و دقیقا قبل از تخمک گذاری، زمانی که بدن تخمک‌ها را برای لقاح آزاد می‌کند، مستقیما در رحم زن قرار می‌گیرد. 

لقاح آزمایشگاهی (IVF) 

زمانی که سایر روش‌های درمانی پاسخگو نیستند، لقاح آزمایشگاهی یا IVF به‌عنوان یکی از پیشرفته‌ترین گزینه‌های درمان ناباروری هم در مردان و هم در زنان مطرح می‌شود. در این روش، تخمک‌ها از بدن زن برداشت شده و در محیطی کنترل‌ شده با اسپرم مرد ترکیب می‌شوند تا جنین تشکیل شود. در این شرایط، لقاح از طریق روشی دقیق‌تر به نام تزریق داخل سیتوپلاسمی اسپرم (ICSI) انجام می‌گیرد، یعنی اسپرم با یک سوزن بسیار ظریف مستقیما به داخل تخمک تزریق می‌شود. این تکنیک برای مردانی موثر است که به دلیل انسداد در لوله‌های اپیدیدیم یا دفران، اسپرم قادر به خروج طبیعی از بدن نیست.

چگونه از بروز ناباروری در مردان پیشگیری کنیم؟

پیشگیری از ناباروری در مردان، در بسیاری از موارد، با رعایت سبک زندگی سالم و پرهیز از عوامل خطر امکان‌ پذیر است. درست است که بعضی از مشکلات مانند ناهنجاری‌های مادرزادی یا اختلالات ساختاری سیستم تناسلی ممکن است خارج از کنترل فرد باشند، اما بسیاری از دلایل شایع ناباروری در مردان، ریشه در رفتارها و شرایط قابل اصلاح دارند. تغذیه مناسب، پرهیز از عوامل آسیب‌زا و توجه به سلامت عمومی بدن می‌توانند نقش مهمی در حفظ کیفیت اسپرم و عملکرد دستگاه تولید مثل ایفا کنند. بعضی از رایج‌ترین روش‌های پیشگیری از ناباروری در مردان عبارت‌اند از:

• حفظ وزن در محدوده‌ی سالم: چاقی با ایجاد اختلال در تعادل هورمونی و کاهش سطح تستوسترون، کیفیت اسپرم را کاهش می‌دهد. داشتن وزن متناسب نقش مهمی در سلامت باروری دارد.
• پرهیز از مصرف سیگار، الکل و مواد مخدر: این مواد با اثر مستقیم بر عملکرد بیضه‌ها و کاهش تولید اسپرم، احتمال ناباروری را افزایش می‌دهند.
• تنظیم دمای بیضه‌ها: بیضه‌ها برای عملکرد طبیعی نیاز به دمایی پایین‌تر از دمای بدن دارند. استفاده‌ی مداوم از لباس‌های تنگ می‌تواند دمای بیضه را افزایش داده و بر تولید اسپرم اثر منفی بگذارد.
• کاهش مواجه شدن با اشعه و میدان‌های الکترومغناطیسی: نگهداری تلفن همراه در جیب شلوار یا قرار دادن لپ‌تاپ روی پا برای مدت طولانی، ممکن است در درازمدت کیفیت اسپرم را تحت تاثیر قرار دهد.
• ورزش منظم و کنترل استرس: فعالیت بدنی منظم باعث بهبود جریان خون، تنظیم هورمون‌ها و تقویت سیستم ایمنی بدن می‌شود و می‌تواند از اثرات منفی استرس مزمن بر باروری جلوگیری کند.
• درمان به‌ موقع عفونت‌ها و بیماری‌ها: بعضی از عفونت‌های تناسلی در صورت بی‌توجهی می‌توانند باعث انسداد مجاری یا آسیب به بافت بیضه شوند؛ بنابراین مراجعه به‌موقع به پزشک برای تشخیص و درمان آن‌ها ضروری است.

رژیم غذایی مناسب برای درمان ناباروری در مردان

یکی از موثرترین و در عین حال ساده‌ترین اقداماتی که می‌تواند شانس باروری مردان را افزایش دهد، اصلاح رژیم غذایی روزانه است. در حالی که بسیاری از مردان به دلایل مختلفی مانند سبک زندگی پرتنش، آلودگی‌های محیطی یا مشکلات هورمونی با کاهش کیفیت اسپرم مواجه هستند، تغییرات هدفمند در الگوی تغذیه می‌تواند تاثیر قابل ‌توجهی در بهبود وضعیت باروری داشته باشد. مصرف مواد مغذی خاص، حذف غذاهای مضر و تقویت بدن از طریق ویتامین‌ها و آنتی‌اکسیدان‌ها، همگی نقشی کلیدی در حفظ سلامت دستگاه تولید مثل دارند. چند ماده غذایی مفید که گنجاندن آن‌ها در رژیم روزانه، مخصوصا در دوران برنامه‌ریزی برای فرزندآوری، توصیه می‌شود عبارت‌اند از:

• ماهی‌های چرب (مثل سالمون، ساردین و تن)
• گردو و سایر مغزیجات
• مواد غذایی غنی از روی (مانند گوشت سفید، حبوبات، تخمه کدو)
• لبنیات کم‌چرب
• غذاهای غنی از فولیک اسید (مثل اسفناج، عدس، لوبیا)

کلام پایانی

درمان ناباروری در مردان، مسیری است که گاهی با چالش‌های بسیاری همراه می‌شود، اما نباید فراموش کرد که با پیشرفت‌های علم پزشکی، درمان قطعی این مشکل بیش از هر زمان دیگری دست ‌یافتنی است. از اصلاح سبک زندگی و رژیم غذایی گرفته تا روش‌هایی مثل دارودرمانی، لقاح مصنوعی، جراحی‌های میکروسکوپی و حتی انزال الکتریکی، همگی می‌توانند به بهبود قدرت باروری کمک کنند. نکته کلیدی این است که درمان ناباروری مردان باید تحت نظر پزشکی متخصص و متعهد انجام شود. دکتر محمدرضا جعفری شاهدانی، فلوشیپ فوق تخصصی اورولوژی، با سال‌ها تجربه موفق در زمینه درمان ناباروری مردان، یکی از گزینه‌های مطمئن برای آغاز این مسیر درمانی هستند. دکتر جعفری با رویکردی علمی و تجربه و تخصص بالا در کنار شما هستند تا بهترین راه‌حل‌ها را برای شرایط شما ارائه دهند و در مسیر تشخیص و درمان همراه شما باشند.

سوالات متداول