می‌توان گفت سنگ مثانه که در همه افراد صرف نظر از جنسیت و سن دیده می‌شود به طور کلی با سنگ کلیه اشتباه گرفته می‌شود. سنگ‌های مثانه سنگ‌هایی هستند که معمولاً خود به خود ایجاد نمی‌شوند و به دلیل بیماری یا بیماری کلیوی ایجاد می‌شوند. علاوه بر بیماری‌هایی مانند بزرگ شدن پروستات و سرطان پروستات، سنگ کلیه از جمله عواملی است که با افتادن در مثانه باعث ایجاد سنگ مثانه می‌شود. در برخی موارد، این بیماری علامت دار اکنون به سرعت تشخیص داده می‌شوند و با استفاده از داروها یا روش‌های جراحی قابل درمان هستند. 

سنگ مثانه چیست؟ 

مثانه اندامی است که ادرار تولید شده توسط کلیه را ذخیره می‌کند و اجازه می‌دهد تا ادرار پس از رسیدن به ظرفیت معین از طریق مجرای مجرای ادرار تخلیه شود. در برخی موارد، سطوح بالاتر از حد طبیعی مواد معدنی مانند کلسیم، منیزیم و اگزالات ممکن است در ادرار مشاهده شود که می‌تواند باعث تشکیل سنگ شود. توده‌ها یا خوشه‌های سختی که از تجمع و رسوب این مواد معدنی در مثانه تشکیل می‌شوند، سنگ مثانه نامیده می‌شوند. همچنین سنگ‌های دستگاه ادراری را بشناسید!

انواع سنگ مثانه

این بیماری به صورت عمده در سه نوع رایج تشکیل می‌شود و با سنگ‌های کلیه یکسان است که عبارت‌اند از: 

سنگ کلسیمی

سنگ کلسیمی یا سنگ کلسیم اکسالات، شکل رایج‌ترین این بیماری است و تقریباً ۸۰٪ تا ۸۵٪ از تمام سنگ‌های مثانه را شامل می‌شود. این نوع سنگ معمولاً از کلسیم اگزالات تشکیل و در برخی موارد ممکن است با فسفات کلسیم ترکیب شود. این سنگ کلسیمی می‌تواند به صورت کریستال‌های کوچک یا سنگ‌های بزرگ و تشکیلات چندگانه در مثانه شکل بگیرد. 

سنگ آمونیوم منیزیم فسفاتی (سنگ استروویت)

سنگ استرووایت که همچنین به عنوان سنگ آمونیوم منیزیم فسفاتی شناخته می‌شود، نوع دیگری از سنگ مثانه است. این نوع سنگ معمولاً در افرادی که دچار عفونت‌های مثانه هستند یا سابقه عفونت ادراری دارند شایع است. سنگ استروویت معمولاً شامل میزان بالایی از آمونیوم، منگنز و فسفات است. 

سنگ اورات

این نوع، که به عنوان سنگ اورات سدیم یا سنگ اورات اوریک اسید نیز شناخته می‌شود، نوع دیگری از سنگ مثانه است. این نوع سنگ معمولاً ناشی از تجمع اوریک اسید در ادرار است که به دلیل سطح بالای اوریک اسید در خون ایجاد می‌شود. سنگ اورات ممکن است در افرادی که مبتلا به نقرس هستند، رخ دهد.

علل سنگ مثانه

این دلایل عبارت‌اند از:

• سنگ کلیه
• بیماری‌ها
• عفونت
• مواد خارجی
• بزرگ شدن پروستات
• ضعف دیواره مثانه

سنگ کلیه

مثانه جزو اندام‌هایی نیست که در شرایط عادی داخل آن سنگ تشکیل شود. می‌توان گفت علت اصلی سنگ مثانه این است که سنگ‌های موجود در کلیه و مجاری ادرار همراه با ادرار به مثانه منتقل می‌شوند. سنگ‌های بسیار کوچکی که به مثانه منتقل می‌شوند، ابتدا متبلور می‌شوند و سپس به صورت خوشه‌ای تشکیل سنگ‌های مثانه می‌دهند. 

بیماری‌ها

بیماری‌هایی مانند: سرطان پروستات، هیپرپلازی خوش خیم پروستات و تنگی مجرای ادرار در برخی موارد باعث انسداد خروجی مثانه می‌شود و از تخلیه کامل مثانه جلوگیری می‌کند. در این حالت مقدار مشخصی ادرار و مواد زائد پس از دفع ادرار در مثانه بیماران باقی می‌ماند و این مواد زائد ممکن است رسوب کرده و باعث تشکیل سنگ مثانه شوند. 

عفونت

در برخی موارد، سنگ‌های مثانه به دلیل عفونت‌هایی که مستقیماً در مثانه ایجاد می‌شوند، تشکیل می‌شوند. عفونت‌هایی مانند عفونت‌های دستگاه تناسلی و رادیوتراپی لگن که باعث التهاب در مثانه می‌شود از جمله دلایل بروز سنگ مثانه است. 

مواد خارجی

وجود مواد خارجی در مثانه نیز از جمله مواردی است که ممکن است باعث تشکیل سنگ شود. باقی ماندن مواد خارجی در مثانه به دلایلی مانند: بقایای سوند (کاتتر) مورد استفاده پس از جراحی و باقیمانده بخیه ها، استنت‌هایی که به دلایل مختلف وارد مثانه شده و برداشته نشده‌اند نیز محیط مناسبی را برای تشکیل سنگ ایجاد می‌کنند. 

بزرگ شدن پروستات

غده پروستاتی، که بزرگتر از حد طبیعی است و به تدریج در طول زمان بزرگ می‌شود، مهم‌ترین عامل خطر برای تشکیل سنگ مثانه است. به همین دلیل، در تشخیص زودهنگام اهمیت زیادی دارد که مردان از معاینات منظم خود صرف نظر نکنند. سنگ کلیه، یکی دیگر از عوامل خطر مهم برای تشکیل سنگ در مثانه است. سنگ‌هایی که در کلیه رشد می‌کنند ممکن است در مثانه ته‌نشین شوند تا گسترش یابند و رشد کنند. 

ضعف دیواره مثانه

ضعیف شدن دیواره مثانه نیز از جمله عوامل خطر است، همچنین جنسیت نیز می‌تواند یکی دیگر از عوامل خطر برای تشکیل سنگ مثانه باشد. می‌توان گفت که تشکیل سنگ در مثانه مردان نسبت به زنان به میزان بیشتری مشاهده می‌شود. مهم‌ترین دلیل ضعف دیواره مثانه، این است که مجاری ادرار در مردان باریکتر از زنان است. در خانم‌ها، سنگ‌های مثانه را می‌توان راحت‌تر به لطف مجاری ادراری وسیع‌تر دفع کرد و این عاملی است که خطر انسداد و تشکیل سنگ را کاهش می‌دهد. 

علائم سنگ مثانه چیست؟ 

این بیماری ممکن است در هر بیمار علائمی متفاوتی را نشان دهد، اما علائمی که معمولا در بیماران مشاهده می‌شود عبارت‌اند از: 

• احساس سوزش و درد در هنگام ادرار کردن
• خون روشن یا تیره در ادرار
• مشکل در ادرار کردن
• عفونت‌های مکرر دستگاه ادراری
• درد در ناحیه بیضه و آلت تناسلی مردان
• درد در ناحیه واژن در زنان
• تمایل به دفع ادرار بیشتر از حد معمول
• ناتوانی در تخلیه کامل ادرار
• ادرار تیره‌تر از حد طبیعی
• بوی بد ادرار
• درد در قسمت پایین شکم
• تب و لرز 

نکته: شدت علائم اولیه مانند درد و احساس سوزش در هنگام ادرار، بسته به اندازه و محل سنگ متفاوت است. در برخی موارد، بیماران هیچ علامتی را نشان نمی‌دهند. این نشان می‌دهد که سنگ‌های مثانه باعث ایجاد انسداد در مجاری ادراری نمی‌شوند یا عفونتی در مثانه وجود ندارد. از این نظر می‌توان گفت که علائم به طور مستقیم با انسداد مجاری ادراری ناشی از سنگ (ها) مرتبط است. 

روش‌های تشخیص سنگ مثانه چیست؟ 

• معاینه اورولوژی: معاینه اورولوژی برای تشخیص این بیماری لازم است. اورولوژی به بررسی، تشخیص و درمان بیمارانی که با سنگ مثانه مواجه هستند می‌پردازد. 
• معاینه فیزیکی: در معاینه فیزیکی علاوه بر مثانه، کلیه‌ها و در مردان بیضه، پروستات و آلت تناسلی نیز بررسی می‌شود. در طول معاینه فیزیکی، بررسی می‌شود که آیا بیماران هنگام فشار دادن به قسمت تحتانی شکم، جایی که مثانه قرار دارد، درد را تجربه می‌کنند یا خیر؟ 
• آزمایش ادرار: آزمایش ادرار بررسی می‌کند که آیا علائم خونریزی و یا عفونت در ادرار وجود دارد یا خیر؟ همراه با عفونت ادراری، وضعیت عملکرد مثانه و کلیه را می‌توان در نتیجه آزمایش‌ها بررسی کرد. 
• تصویربرداری: می‌توان گفت روش‌های تصویربرداری برای تشخیص قطعی ارجحیت دارند. در عین حال با استفاده از این روش‌ها می‌توان اطلاعات دقیقی در مورد اندازه و محل سنگ به دست آورد. سونوگرافی، اشعه ایکس، آنژیوگرافی، رزونانس مغناطیسی (MR)، توموگرافی کامپیوتری (CT) و طیف‌سنجی رزونانس مغناطیسی از جمله روش‌های تصویربرداری مورد استفاده برای این بیماری هستند.

اقدامات پیشگیرانه

بر اساس تجزیه و تحلیل ها، اگر خطر عود سنگ مثانه زیاد باشد، بیماران می‌توانند برای کاهش خطر تشکیل سنگ، تغییراتی در سبک زندگی خود ایجاد کنند. افزایش میزان آب مصرفی در طول روز، مصرف غذاهای پر فیبر، کم کلسیم و اگزالات و به طور کلی اتخاذ یک سبک زندگی سالم را می‌توان از عوامل مهم کاهش خطر این بیماری دانست.

درمان سنگ مثانه

اکثر سنگ‌های مثانه در اثر بیماری‌های خاصی مانند بزرگ شدن پروستات، تنگی مجاری ادراری و سرطان پروستات ایجاد می‌شوند. بنابراین هنگام تهیه برنامه درمانی، باید بیماری مولد سنگ دقیقا مشخص شود و روش درمانی مناسب با آن انتخاب شود. نباید فراموش کرد که درمان بیماری که باعث تنگی مجاری ادراری و در پشت سنگ مثانه می‌شود، وضعیتی است که نباید از آن غافل شد.

با این حال، درمان سنگ مثانه بسته به اندازه، محل و تعداد سنگ‌ها متفاوت است. اگرچه سنگ‌های مثانه کوچک را می‌توان با کمک روش‌هایی که در بالا ذکر شد از بدن دفع کرد، اما برای سنگ‌های بزرگ‌تر از ۰.۵ سانتی‌متر ممکن است نیاز به استفاده از روش‌های مختلف درمانی باشد. روش‌های درمان عبارت‌اند از: 

نوشیدن مایعات

به طور کلی انتظار می‌رود سنگ‌های زیر ۰.۵ سانتی متر به طور خود به خود از مجاری ادراری خارج شوند. برای این منظور می‌توان از برخی روش‌های درمانی غیر جراحی اضافی استفاده کرد. برای اینکه سنگ‌ها به راحتی از مجاری ادراری خارج شوند، به بیماران توصیه می‌شود مایعات فراوان بنوشند یا دوش آب گرم بگیرند. 

داروها

در برخی موارد از روش‌های درمانی دارویی نیز برای کاهش درد و تسریع در دفع سنگ استفاده می‌شود. به طور کلی می‌توان به بیماران مسکن برای تسکین درد و شل کننده‌های عضلانی داد تا مجاری ادراری به اندازه کافی باز شود تا سنگ دفع شود. 

شکستن سنگ با امواج صوتی (ESWL) 

روش ESWL، به صورت خارجی اعمال می‌شود و نیازی به مداخله جراحی ندارد، هدف آن شکستن سنگ مثانه با استفاده از امواج صوتی یا ضربه‌ای است. به طور کلی می‌توان گفت که با این روش در سنگ‌های بزرگتر از ۰.۵ سانتی متر و در سنگ‌های سایز متوسط ​​نتایج موفقیت‌آمیزی حاصل می‌شود. هنگامی که سنگ شکسته وارد دستگاه ادراری می‌شود، خود به خود دفع می‌شود. 

جراحی سنگ مثانه

معمولاً در مواردی که سنگ‌های مثانه بزرگتر از ۳ سانتی متر یا ساختار بسیار سختی دارند، روش‌های جراحی ترجیح داده می‌شود. در جراحی بسته با استفاده از روش سیستوسکوپی، سنگ‌های مثانه با ورود از مجاری ادراری و با استفاده از تکنیک‌های لیزری یا مکانیکی شکسته می‌شوند. در برخی موارد که سنگ بسیار بزرگ است، روش جراحی باز ترجیح داده می‌شود. 

لیزر درمانی

شاید بتوان گفت امروزه به طور کلی لیزر درمانی برای شکستن سنگ‌ها بیشتر از دیگر روش‌های جراحی ترجیح داده می‌شود. یکی از روش‌های جراحی لیزری سنگ حالب جراحی اورتروسکوپی است. می‌شود این روش را همراه با جراحی پروستات در بیماران مرد انجام داد. همچنین می‌توان بزرگ شدن پروستات را که یکی از علل شایع سنگ مثانه است، طی مداخله جراحی درمان کرد. به این ترتیب بیماران می‌توانند بدون نیاز به جراحی اضافی، هم از شر بزرگی پروستات و هم از شر سنگ‌های مثانه خلاص شوند. 

کلام پایانی

به صورت کلی در بسیاری از مواقع سنگ کلیه و سنگ مثانه با یکدیگر اشتباه گرفته می‌شوند و درصد تشکیل سنگ در آقایون بسیار بیشتر از خانم‌ها است. درمان و راه‌های تشخیص این سنگ‌ها بیشتر به دلیل تشکیل آن بستگی دارد که می‌توانند مواردی مانند: بزرگی پروستات، بیماری‌های کلیوی و… باشد. یکی از مهم‌ترین راه‌های تشخیص سنگ کلیه تصویربرداری است، اگرچه روش‌های دیگری مانند معاینه فیزیکی نیز برای تشخیص آن کاربرد دارد.

سوالات متداول