سنگ کلیه یکی از بیماری‌هایی است که در دوران بارداری نیز ممکن است برای زنان باردار اتفاق بیفتد. مطمئنا سنگ کلیه می‌تواند خطرات و عوارض سلامتی بیشتری برای زنان باردار ایجاد کند و باعث ایجاد نگرانی شود، چرا که علاوه‌ بر ایجاد تغییرات در سطح آب و الکترولیت بدن، با درد زیادی  نیز همراه است. تجربه نشان داده است که معمولا این عارضه منجر به پره‌اکلامپسی (افزایش فشار خون)، عفونت دستگاه ادراری یا زایمان زودرس می‌شود. برای دانستن تمام مسائل مربوط به سنگ کلیه در بارداری تا انتهای مقاله، همراه ما باشید. 

سنگ کلیه در بارداری

سنگ کلیه در بارداری به تشکیل سنگ در کلیه‌ها در طول دوران بارداری اشاره دارد، که می‌تواند به دلایل مختلفی ایجاد شود. دلایل آن معمولا تغییرات هورمونی، مصرف غذاهای حاوی کلسیم بیشتر و کاهش حرکت کلیه‌ها به علت فشار رحم بزرگ‌شده هستند. تشکیل سنگ در دوران بارداری ممکن است در اثر تغییراتی اتفاق بیفتد. این تغییرات به علت بارداری در بدن زن ایجاد شده و پس از زایمان کاهش می‌یابد.

در اواخر بارداری، اندازه و موقعیت رحم می‌تواند باعث دشواری خروج ادرار شود. حالب‌ها در دوران بارداری گشاد می‌شوند و ممکن است ادرار را به خوبی دفع نکنند و این ممکن است منجر به هیدرونفروز (تورم کلیه) شود. این شرایط ممکن است درد شدیدی را در پهلو یا کمر ایجاد کند و می‌تواند نشانه‌هایی نظیر خون در ادرار، تکرر ادرار، سوزش ادرار یا حتی عفونت ادراری را به همراه داشته باشد. بارداری این شرایط را پیچیده‌تر می‌کند. بنابراین، اگر سنگ کلیه در دوران بارداری رخ دهد، تشخیص علت و مدیریت مناسب آن به وسیله یک متخصص اورولوژی و مراقبت‌های دقیق مادر و جنین ضروری است. 

همچنین سنگ‌های سیستم ادراری را بیشتر بشناسید

علل سنگ کلیه در بارداری

سنگ کلیه در بارداری ممکن است تحت تأثیر عوامل مختلفی ایجاد شود که شامل تغییرات فیزیولوژیکی و متابولیکی ناشی از حاملگی است. دلایل این بیماری عبارت‌اند از: 

• تغییرات هورمونی: هورمون‌هایی مانند پروژسترون در دوران بارداری افزایش می‌یابند که می‌توانند باعث شل شدن عضلات لوله‌های ادراری و کاهش حرکت اورترها شده و همچنین منجر به تجمع ادرار و افزایش احتمال رسوب مواد معدنی و تشکیل سنگ شوند. 
• تغییرات ژئومتریک: با رشد جنین، رحم گسترده می‌شود و فشار بیشتری بر روی اورترها و کلیه‌ها وارد می‌کند، که می‌تواند موجب کاهش جریان ادرار و احتمال تشکیل سنگ شود. 
• تغییر در متابولیسم مواد معدنی: در دوران بارداری، متابولیسم کلسیم تغییر می‌کند، به‌ طوری‌ که میزان باز جذب کلسیم از کلیه‌ها افزایش می‌یابد. علاوه بر این، ترشح ویتامین D نیز افزایش می‌یابد که جذب کلسیم از روده را بالا می‌برد و ممکن است موجب افزایش سطح کلسیم در ادرار (هیپرکلسیوریا) شود. این شرایط، به‌ویژه در صورت ترکیب با سایر عوامل، زمینه تشکیل سنگ‌های کلیوی را فراهم می‌کند.
• کم آبی بدن: نیاز بدن به مایعات در بارداری افزایش می‌یابد. اگر مصرف مایعات کافی نباشد، غلظت ادرار بالا می‌رود و احتمال رسوب‌گذاری مواد معدنی در کلیه‌ها را بیشتر می‌کند. همچنین، افزایش دمای بدن در بارداری نیز می‌تواند به کم‌آبی کمک کند و در نتیجه تشکیل سنگ‌ها را تسریع نماید.
• تغذیه: برخی زنان در دوران بارداری ممکن است به مواد غذایی با کلسیم یا اکسالات بالا روی آورند که می‌توانند در تشکیل سنگ‌ها نقش داشته باشند. 
• عوامل ژنتیکی و سابقه خانوادگی: زنانی که دارای سابقه خانوادگی سنگ کلیه هستند، ممکن است بیشتر در معرض خطر تشکیل سنگ در طول بارداری قرار گیرند. ژنتیک می‌تواند در ایجاد سنگ کلیه در زنان باردار موثر باشد. 

علائم سنگ کلیه در بارداری

نشانه‌های سنگ کلیه در بارداری، ممکن است مشابه با علائم سنگ کلیه در افراد غیر باردار باشد، اما تشخیص آن‌ها ممکن است به دلیل تغییرات فیزیکی و هورمونی ناشی از بارداری مشکل‌تر باشد. علائم شایع شامل موارد زیر می‌شوند: 

•  درد ناگهانی و شدید در پهلو یا کمر: این درد ناگهانی می‌تواند به طرف شکم و پایین تنه ادامه پیدا کند.
• احساس سوزش یا درد هنگام ادرار:  یکی دیگر از علائم رایج سنگ کلیه در بارداری احساس سوزش یا درد در هنگام ادرار کردن است. زنان بارداری که بعد از ماه دوم یا سوم دچار سنگ کلیه می‌شوند، هنگام ادرار دچار درد و سختی می‌شوند. 
• قرمز یا قهوه‌ای شدن ادرار: ادرار ممکن است صورتی، قرمز یا قهوه‌ای به نظر برسد، که نشان‌دهنده وجود خون در ادرار است. این نشانه نیز یکی از علائم سنگ کلیه در زمان بارداری به شمار می‌رود.
• تکرر ادرار یا احساس فوریت برای رفتن به دستشویی: زنان باردار به دلیل فشاری که رحم بر دستگاه مجاری ادراری وارد می‌کند، ممکن است دچار تکرر ادرار شوند و احساس شدید به دست‌شویی رفتن پیدا کنند. 
• بروز عفونت: در صورتی که سنگ کلیه باعث عفونت شده باشد، موجب تب و لرز می‌شود. بروز عفونت از علائم جدی سنگ کلیه به شمار می‌رود. 
•  تهوع  و استفراغ: در صورتی که سنگ‌ها باعث انسداد شده باشند، ممکن است باعث تهوع یا استفراغ شوند. 

تشخیص 

شایع‌ترین علامت سنگ کلیه در بارداری، درد شدیدی به نام قولنج کلیوی است که معمولاً در پهلوها یا پشت احساس می‌شود. این درد ممکن است به صورت تیز، کُند یا تیر کشیدن باشد و با تهوع، استفراغ یا تب همراه باشد. تشخیص دقیق و زود هنگام سنگ کلیه در بارداری بسیار مهم است، زیرا در صورت عدم درمان، ممکن است عوارضی مانند عفونت کلیه، آسیب به کلیه‌ها، زایمان زودرس یا خونریزی را به دنبال داشته باشد.

سونوگرافی معمولاً اولین روش تشخیصی برای سنگ کلیه در بارداری است. در برخی موارد، برای تشخیص دقیق‌تر، از ام‌آرآی بدون ماده حاجب استفاده می‌شود. آزمایش‌های خون و ادرار نیز برای بررسی وجود عفونت و سطوح بالای مواد معدنی مانند کلسیم، اگزالات و اسید اوریک انجام می‌شود.

خطرات سنگ کلیه در بارداری

 یکی از سوالاتی که زنان باردار در صورت ابتلا به این بیماری با آن مواجه می‌شوند، این است که آیا سنگ کلیه در بارداری خطرناک است؟ در این بخش از مقاله به خطرات و عوارض جانبی ناشی از این بیماری در زنان باردار می‌پردازیم. خطرات و عوارض احتمالی شامل موارد زیر هستند: 

• سنگ کلیه می‌تواند باعث انسداد جریان ادرار شود که این مسئله موجب تجمع ادرار و افزایش خطر ابتلا به عفونت‌های ادراری می‌شود. 
• اگر سنگ‌ها مسیر ادراری را مسدود کنند و این موقعیت به موقع درمان نشود، فشار اضافی می‌تواند به کلیه‌ها وارد شود و به بافت کلیه آسیب طولانی‌مدت وارد کند. 
• برخی مطالعات نشان داده‌اند که وجود سنگ کلیه ممکن است خطر ابتلا به پره اکلامپسی که یک بیماری با فشار خون بالا و وجود پروتئین در ادرار است را در دوران بارداری افزایش دهد.
• در شرایطی که عفونت یا تحریک، منجر به فعالیت‌های زود هنگام رحم شود، خطر زایمان زودرس مطرح می‌گردد. 
• درد ناشی از سنگ کلیه می‌تواند به شدت طاقت‌ فرسا باشد و به استرس و ناراحتی مادر تبدیل شود. این موضوع نیز تاثیر منفی بر جنین دارد.
• تهوع و استفراغ ناشی از سنگ کلیه ممکن است تغذیه مناسب مادر را مختل کند که این امر بر رشد و سلامت جنین تاثیر منفی خواهد گذاشت. 

درمان سنگ کلیه در بارداری

درمان سنگ کلیه در زنان باردار به دلیل وجود جنین، ممکن است با سایر افراد متفاوت باشد. هدف اصلی درمان، کاهش درد، جلوگیری از عوارض و تسهیل زایمان است. روش‌های درمانی بسته به اندازه سنگ، محل آن، شدت علائم و هفته بارداری متفاوت است. در این بخش برخی از روش‌های درمانی سنگ کلیه در بارداری را معرفی می‌کنیم: 

درمان‌های محافظه کارانه

• مصرف مایعات فراوان: نوشیدن آب کافی به رقیق شدن ادرار و تسهیل حرکت سنگ کمک می‌کند. پزشک مقدار دقیق آب مورد نیاز را تعیین می‌کند. با نوشیدن آب، کلیه‌ها به درستی فعالیت می‌کنند و سنگ‌های ایجاد شده دفع می‌شوند. 
• داروهای مسکن: برای کاهش درد، پزشک ممکن است داروهای مسکن مناسب برای بارداری را تجویز کند.
• داروهای دفع‌کننده سنگ: در برخی موارد، پزشک ممکن است داروهایی برای کمک به دفع سنگ تجویز کند. شل‌کننده‌های عضلانی ممکن است برای آرام کردن حالب‌های مسدود شده با سنگ‌های کلیه تجویز شوند.

درمان‌های تهاجمی

در نظر داشته باشید که درمان‌های تهاجمی می‌توانند باعث زایمان زودرس شوند. با این وجود در برخی از موارد ممکن است از درمان‌های تهاجمی برای درمان سنگ کلیه در بارداری استفاده شود. برخی از روش‌های درمانی تهاجمی موارد زیر هستند: 

• استنت گذاری و قرار دادن لوله‌ی PCN (نفرستومی از راه پوست): استنت (لوله‌ی حالب) یا لوله‌ی PCN برای تخلیه‌ی ادرار و کاهش بار انقباضی دستگاه ادراری استفاده می‌شود. این روش به عنوان درمان حمایتی برای رفع انسداد مجرای ادراری به دلیل سنگ در بارداری کاربرد دارد و می‌تواند تا پایان بارداری در جای خود باقی بماند. با این حال، در برخی موارد ممکن است نیاز به تعویض استنت در طول بارداری باشد.

• سنگ‌شکنی برون‌بدنی با موج شوک (ESWL): سنگ‌شکنی برون‌بدنی با امواج شوک از راه پوست (ESWL) برای درمان سنگ‌های کلیوی در زنان باردار به‌طور کامل منع مصرف دارد، زیرا امواج شوک می‌توانند به جنین آسیب برسانند و خطر سقط جنین یا آسیب‌های دیگر را به‌همراه دارند.

• حذف سنگ اورتروسکوپی (URS): اورتروسکوپی (URS) در زنان باردار به عنوان گزینه‌ای ایمن برای برداشتن سنگ کلیه به‌شمار می‌رود. در این روش، با استفاده از هولمیوم لیزر سنگ‌ها خرد می‌شوند. این روش جایگزینی مناسب برای ESWL در دوران بارداری است. به طور کلی، URS می‌تواند در سه ماه دوم بارداری به شکلی ایمن انجام شود.

• نفرولیتوتومی از راه پوست (PCNL): نفرولیتوتومی از راه پوست (PCNL) در شرایط عادی و برای زنان غیر باردار بسیار موثر و ایمن است اما به علت نیاز به بی‌هوشی عمومی و خطرات مرتبط با نفوذ دستگاه به سیستم جمع‌آوری کلیه، این روش را در بارداری مگر در موارد کاملاً اورژانسی توصیه نمی‌کنیم.

همچنین در مورد جراحی لیزری سنگ حالب نیز بخوانید.

اقدامات مراقبتی برای درمان سنگ کلیه

اگر چه سنگ کلیه ناراحت کننده و دردناک است، اما می‌توان آن‌ها را با موفقیت درمان کرد. خوشبختانه، تا ۸۰ درصد از سنگ‌های کلیه در زنان باردار خود به خود دفع می‌شوند، اما در اینجا مواردی وجود دارد که می‌توانید برای کاهش هر گونه ناراحتی ناشی از سنگ کلیه انجام دهید: 

• مقدار زیادی آب بنوشید تا مطمئن شوید که به اندازه کافی هیدراته شده اید. این به شما کمک می‌کند سنگ‌ها را راحت‌تر عبور دهید و از تشکیل سنگ‌های جدید جلوگیری می‌کند. 
• از داروهای مسکن تجویز شده توسط پزشک برای کاهش قولنج کلیوی استفاده کنید. 
• قبل از استفاده از داروهای سنگ کلیه، به خصوص اگر باردار هستید، با پزشک خود صحبت کنید. در صورت بروز تهوع، استفراغ، تب، لرز یا وجود خون در ادرار همراه با درد مداوم، فوراً به اورژانس مراجعه کنید و با یک متخصص اورولوژی مشورت کنید. 

همچنین بخوانید: رژیم غذایی برای دفع سنگ کلیه 

پیشگیری از ابتلا به سرطان کلیه در بارداری 

سنگ کلیه در دوران بارداری می‌تواند بسیار دردناک و آزاردهنده باشد. خوشبختانه با رعایت برخی نکات می‌توان از تشکیل سنگ کلیه پیشگیری کرد. در ادامه به برخی از مهم‌ترین روش‌های پیشگیری از سنگ کلیه در بارداری می‌پردازیم:

رژیم غذایی مناسب

• مصرف مایعات فراوان: نوشیدن آب به مقدار کافی یکی از مهم‌ترین راه‌های پیشگیری از سنگ کلیه است. آب به رقیق شدن ادرار و دفع مواد زائد کمک می‌کند.
• رژیم غذایی کم‌نمک: مصرف زیاد نمک می‌تواند به تشکیل سنگ کلیه کمک کند. بنابراین، بهتر است مصرف نمک را محدود کنید. این موضوع برای زنان باردار اهمیت دو چندان دارد.
• مصرف غذاهای غنی از کلسیم: مصرف کافی کلسیم از منابع غذایی مانند شیر، ماست و پنیر کم‌چرب به جلوگیری از تشکیل سنگ کلیه کمک می‌کند. البته زنان باردار بایستی برای مصرف لبنیات و کلسیم حتما با پزشک مورد نظر مشورت کنند. 

سبک زندگی سالم

• فعالیت بدنی منظم: انجام فعالیت‌های بدنی سبک و منظم به بهبود عملکرد کلیه‌ها و کاهش خطر تشکیل سنگ کلیه کمک می‌کند.
• کنترل وزن: اضافه وزن و چاقی می‌تواند خطر ابتلا به سنگ کلیه را افزایش دهد. زنان باردار باید به صورت مرتب وزن خود را کنترل کرده و از ابتلا به چاقی در دوران بارداری پیشگیری کنند. 
• استراحت کافی: استراحت کافی به بدن شما کمک می‌کند تا انرژی لازم برای مقابله با تغییرات بارداری را داشته باشد.

کلام پایانی

درمان و مدیریت سنگ کلیه در دوران بارداری به اندازه پیشگیری از آن حائز اهمیت است. در حالی که سنگ کلیه ممکن است برای زنان باردار ناراحت‌کننده و حتی تهدیدکننده باشد، با اقدامات مناسب و تحت نظر گرفتن توسط تیم مراقبت‌های بهداشتی، بیشتر موارد به طور موثر قابل کنترل و درمان هستند. مهم‌ترین نکته، توجه به علائم و ارتباط سریع و صادقانه با پزشک است تا از سلامت مادر و جنین اطمینان حاصل شود. در این مقاله تلاش کردیم تمام روش‌های درمانی و پیشگیری از سرطان کلیه در بارداری را معرفی کنیم. در پایان توصیه می‌کنیم در صورت وجود مشکلات کلیوی، از مشاوره و تخصص دکتر محمدرضا جعفری شاهدانی بهره‌مند شده و برای درمان سنگ کلیه به ایشان مراجعه کنید. 

سوالات متداول