سلامتی دستگاه ادراری، به‌­ویژه مثانه و مجاری ادرار، نقشی کلیدی در کیفیت زندگی ما دارد. اما زمانی که مشکلاتی مانند: دردهای مزمن، تکرر ادرار، وجود خون در ادرار یا عفونت­‌های مکرر بروز می­‌کنند، چه باید کرد؟ اینجاست که سیستوسکوپی به‌عنوان یک روش پیشرفته و کم تهاجمی، به کمک پزشکان و بیماران می‌­آید. سیستوسکوپی یک روش تشخیصی‌درمانی است که به پزشک اجازه می‌­دهد با استفاده از یک دوربین باریک و انعطاف­‌پذیر به نام سیستوسکوپ، داخل مثانه و مجاری ادراری را به‌دقت بررسی کند. این روش نه­‌ تنها به شناسایی مشکلاتی مانند: سنگ مثانه، تومورها یا التهاب کمک می­‌کند؛ بلکه در برخی موارد، امکان نمونه­‌برداری یا حتی درمان بعضی بیماری­‌ها را نیز فراهم می­‌سازد. اگر شما یا عزیزانتان به این روش نیاز دارید، جای درستی آمده­‌اید. در این مقاله، به زبان ساده و کاربردی، همه چیز را درباره سیستوسکوپی، توضیح داده­‌ایم. با ما همراه باشید تا با آگاهی بیشتر، این پروسه را با آرامش پشت سر بگذارید.

کاربرد عمل سیستوسکوپی چیست؟

سیستوسکوپی یک روش تشخیصی و درمانی مهم در اورولوژی است که به پزشکان امکان بررسی دقیق دستگاه ادراری تحتانی، شامل مجرای ادرار (یورترا)، مثانه و در برخی موارد حالب‌ها را می‌دهد. این روش با استفاده از سیستوسکوپ (یک لوله باریک و مجهز به دوربین و منبع نور) انجام می‌شود. مهم‌ترین کاربردهای تشخیصی سیستوسکوپی شامل موارد زیر هستند:

• بررسی علل خونریزی ادراری
• تشخیص تومورهای مثانه
• شناسایی سنگ‌های مثانه
• ارزیابی عفونت‌های مکرر ادراری
• بررسی علل انسداد مجاری ادراری

سیستوسکوپی نه‌ تنها یک روش تشخیصی است؛ بلکه جنبه درمانی نیز دارد. کاربردهای درمانی سیستوسکوپی عبارت‌اند از:

• تومورهای سطحی مثانه
• خارج‌کردن سنگ‌های کوچک
• بیوپسی
• درمان برخی از انواع بی‌اختیاری ادرار
• تزریق دارو به داخل مثانه
• قراردادن استنت‌های حالبی

اقدامات ضروری قبل از سیستوسکوپی

قبل از انجام سیستوسکوپی یک سری اقدامات برای آماده­‌سازی بیمار و کاهش احتمال عوارض جانبی لازم است. انجام این اقدامات ساده تا حد زیادی میزان موفقیت سیستوسکوپی را افزایش می‌­دهند. بنابراین رعایت این نکات را جدی بگیرید. در ادامه هریک از این اقدامات را به اختصار توضیح خواهیم داد:

اقدامات پزشکی لازم 

بررسی دقیق سوابق پزشکی، آلرژی‌ها و داروهای مصرفی بیمار قبل از انجام سیستوسکوپی، اقدامی ضروری در روند آمادگی برای عمل است. در صورت صلاح‌دید پزشک، ممکن است انجام آزمایش‌هایی مانند تست‌های خون، بررسی عملکرد انعقادی یا آنالیز ادرار قبل از عمل لازم باشد. بیمارانی که سابقه عفونت‌های ادراری دارند، نیاز به دریافت آنتی‌بیوتیک پیشگیرانه خواهند داشت. چنانچه بیمار دچار مشکلات قلبی یا ریوی باشد، ارزیابی‌های تخصصی بیشتر برای اطمینان از ایمنی عمل انجام می‌گیرد. همچنین، قبل از انجام سیستوسکوپی، دریافت رضایت‌نامه آگاهانه از بیمار الزامی است.

تغذیه و داروهای قبل از عمل

توصیه می‌شود پیش از انجام سیستوسکوپی، بیماران بین ۶ تا ۸ ساعت ناشتا باشند؛ به‌ویژه در مواردی که نیاز به بیهوشی عمومی یا استفاده از داروهای آرام‌بخش وجود دارد. نوشیدن آب یا مایعات شفاف تا دو ساعت قبل از عمل ایرادی ندارد. در بعضی موارد، پزشک ممکن است توصیه کند مصرف داروهای رقیق‌کننده خون مانند: وارفارین، آسپرین یا کلوپیدوگرل از ۳ تا ۷ روز قبل از عمل موقتا قطع شوند. توجه داشته باشید که قطع یا تنظیم داروها باید حتما با نظر و تایید پزشک انجام شود. همچنین، بیماران مبتلا به دیابت باید قبل از عمل با پزشک خود در مورد تنظیم دوز انسولین یا داروهای خوراکی مشورت کنند.

آماده‌سازی‌های شخصی 

بیمار قبل از انجام سیستوسکوپی باید برای انجام این مراحل آماده شود. با رعایت توصیه­‌های زیر در بهترین شرایط لازم برای سیستوسکوپی قرار خواهید گرفت.

• باید قبل از عمل دوش بگیرید و ناحیه تناسلی را با آب و صابون ملایم تمیز کنید.
• از مصرف کرم‌ها در این ناحیه خودداری کنید.
• بهتر است لباس‌های گشاد و راحت بپوشید.
• بیمارانی که تحت بیهوشی قرار می‌گیرند باید فردی را بعنوان همراه داشته باشند، زیرا بعد از عمل نمی‌توانند رانندگی کنند.
• حذف زیورآلات، لنزهای تماسی و دندان‌های مصنوعی قبل از بیهوشی امری ضروری است.

برنامه‌ریزی برای بازگشت به خانه 

با توجه به این‌ که سیستوسکوپی اغلب به‌ صورت سرپایی انجام می‌شود، توصیه می‌گردد بیمار قبل از عمل، هماهنگی لازم را برای بازگشت به منزل با همراه انجام دهد. استراحت در روز انجام عمل ضروری است و پرهیز از فعالیت‌های سنگین، ۲۴ تا ۴۸ ساعت بعد از آن توصیه می‌شود. پیروی دقیق از دستورالعمل‌های پزشک، به‌ویژه در خصوص زمان ازسرگیری مصرف داروها و بازگشت به فعالیت‌های روزمره، نقش مهمی در روند بهبودی ایفا می‌کند.

مراقبت‌های بعد از عمل سیستوسکوپی

بعد از انجام سیستوسکوپی، لازم است کمی بیشتر از حالت معمول مراقب خود باشید تا روند بهبودی سریع‌تر طی شود و بتوانید زودتر به فعالیت‌های روزمره‌تان برگردید. رعایت توصیه‌های مراقبتی بعد از عمل، نه‌تنها احتمال بروز عوارض را کاهش می‌دهند، بلکه در صورت بروز، باعث می‌شوند این عوارض زودتر و آسان‌تر برطرف شوند. به‌طور کلی مراقبت‌های بعد از عمل عبارت‌اند از:

علائم طبیعی بعد از عمل 

بروز علائمی مانند: سوزش خفیف هنگام ادرار، تکرر ادرار و وجود مقدار کمی خون در ادرار طی ۲۴ تا ۴۸ ساعت پس از انجام سیستوسکوپی طبیعی است. این نشانه‌ها به‌دلیل تحریک مجرای ادرار و مثانه ایجاد می‌شوند. نوشیدن حداقل ۸ لیوان آب در طول روز می‌تواند به کاهش این علائم کمک کند. همچنین احساس درد خفیف در ناحیه زیر شکم، به‌ویژه در ساعات اولیه بعد از عمل، شایع است و با مسکن‌های ساده‌ای مانند استامینوفن قابل کنترل خواهند بود.

نشانه‌های خطر که باید جدی گرفته شوند 

بروز علائم زیر می‌توانند نشانه‌ای از عفونت، آسیب به مثانه یا سایر عوارض مهم بعد از عمل سیستوسکوپی باشند و نیازمند ارزیابی فوری پزشکی هستند. در صورت مشاهده این نشانه‌ها، پیگیری بدون تاخیر توصیه می‌شود تا از پیشرفت عارضه و بروز مشکلات جدی‌تر جلوگیری شود.

• تب بالای 38 درجه
• لرز شدید
• خونریزی ادراری (ادرار کاملاً قرمز)
• ناتوانی در دفع ادرار بیش از 6 الی 8 ساعت
• درد شدید و مداوم شکم

زمان مراجعه به پزشک

ویزیت پیگیری معمولا یک تا دو هفته بعد از انجام سیستوسکوپی توصیه می‌شود. با این حال، در صورتی که سوند برای شما گذاشته شده باشد، زمان مراجعه جهت خارج کردن آن توسط پزشک تعیین خواهد شد. در صورت تجویز آنتی‌بیوتیک، تکمیل دوره درمان الزامی است. هرگونه تغییر غیرعادی در وضعیت عمومی یا تشدید علائم، نیاز به ارزیابی زودهنگام توسط پزشک دارد. ارائه شرح دقیق علائم، نقش مهمی در تشخیص به‌موقع و مدیریت موثر عوارض احتمالی خواهد داشت.

مراقبت از سوند ادراری (در صورت وجود) 

در صورتی که بیمار دارای سوند ادراری باشد، رعایت بهداشت روزانه آن الزامی است؛ سوند باید هر روز با آب و صابون شسته شده و به‌ خوبی تمیز شود. مصرف مایعات فراوان حداقل دو لیتر در روز، به پیشگیری از عفونت و انسداد مجاری کمک می‌کند. از کشیدن، خم‌کردن یا وارد آوردن فشار به سوند خودداری نمایید. همچنین کیسه جمع‌آوری ادرار باید همواره پایین‌تر از سطح مثانه قرار گیرد تا از بازگشت ادرار و ایجاد عفونت جلوگیری شود. در صورت مشاهده علائمی مانند کدر بودن یا بوی نامطبوع ادرار یا توقف جریان ادرار، لازم است فورا به پزشک مراجعه شود.

بازگشت به فعالیت‌های روزمره

بیشتر بیماران می‌توانند 24 ساعت بعد از عمل، به فعالیت‌های سبک خود ادامه دهند. با این حال، باید حداقل به مدت یک هفته از بلند کردن اجسام سنگین (بیش از 5 کیلوگرم)، ورزش‌های شدید و رابطه جنسی پرهیز کنند. رانندگی پس از 48 ساعت بلامانع است، مگر اینکه هنوز تحت تاثیر داروی آرام‌بخش باشند. همچنین، توصیه می‌شود که بازگشت به فعالیت‌های روزمره به‌طور تدریجی و متناسب با وضعیت فردی صورت گیرند.

عوارض سیستوسکوپی

سیستوسکوپی یک روش نسبتا ایمن برای بررسی و درمان مشکلات مثانه و مجرای ادراری است. با این حال، مانند هر اقدام پزشکی دیگری، ممکن است با برخی عوارض همراه باشد. این عوارض به شرح زیر هستند:

• عفونت دستگاه ادراری: شایع‌ترین عارضه است که در 2 الی 10 درصد موارد رخ می‌دهد و با علائمی چون سوزش ادرار، تب و تکرر ادرار همراه است.
• خونریزی ادراری خفیف: این عارضه معمولا طی 24 تا 48 ساعت خودبه‌خود برطرف می‌شود.
• اسپاسم مثانه: در برخی موارد ممکن است اسپاسم مثانه رخ دهد که باعث درد شدید و ناتوانی در دفع ادرار می‌شود.
• پرفوراسیون مثانه: این عارضه نادر، که کمتر از 1 درصد موارد اتفاق می‌افتد، نیاز به مداخله فوری دارد.
• آسیب به مجرای ادرار: این آسیب ممکن است منجر به تنگی مجرای ادراری در آینده شود.
• احتباس ادرار: در بیماران مسن یا افرادی که مبتلا به بزرگی پروستات هستند، این مشکل شایع‌تر است.
• واکنش به مواد بیهوشی، لخته خون و عفونت‌های سیستمیک: این موارد از دیگر عوارض نادر به شمار می‌آیند.

در مورد بهترین درمان برای تنگی مجرای ادراری بیشتر بخوانید.

پیشگیری از بروز عوارض پس از سیستوسکوپی

برای پیشگیری از عوارض سیستوسکوپی، رعایت پروتکل‌های قبل، حین و بعد از عمل ضروری است. قبل از عمل، غربالگری و درمان عفونت‌های ادراری و تنظیم داروهای ضد انعقاد تحت نظر پزشک اهمیت دارند. در حین عمل استفاده از تکنیک استریل و تجویز آنتی‌بیوتیک پیشگیرانه برای بیماران پرخطر، احتمال عفونت را کاهش می‌دهد. بعد از عمل، نوشیدن حداقل 2 لیتر مایعات در روز برای شست‌وشوی مثانه و جلوگیری از تشکیل لخته مهم است. بیماران باید از نگه‌داشتن ادرار خودداری کرده و به‌طور منظم به دستشویی بروند. رعایت بهداشت شخصی، به‌ویژه در بانوان (شستشو از جلو به عقب)، خطر عفونت را کاهش می‌دهد. اجتناب از فعالیت‌های سنگین به مدت یک هفته و پرهیز از رابطه جنسی تا بهبودی کامل توصیه می‌شود. مراقبت صحیح از سوند و تعویض به‌موقع کیسه ادرار ضروری است. در صورت بروز علائمی مانند تب، لرز، خونریزی شدید یا درد غیر قابل‌ کنترل، باید فورا به پزشک مراجعه شود. پیگیری منظم بعد از عمل و انجام آزمایش‌های لازم، به تشخیص سریع عوارض کمک می‌کنند. 

کلام پایانی

 سوالات متداول