سیستوسکوپی به معنای بررسی مثانه از طریق دوربین است. در واقع سیستوسکوپی ترکیبی از دو واژه سیستو و اسکوپی است که اسکوپی به معنای مشاهده و بررسی با دوربین بوده و سیستو به معنای مثانه است. سیستوسکوپی یک روش تشخیصی و درمانی به شمار می‌رود که برای تشخیص مشکلات دستگاه ادراری اعم از عفونت‌های مکرر، سنگ‌های مثانه، تومورها، خون در ادرار و بزرگ شدن پروستات کاربرد دارد. اورولوژیست‌ها می‌توانند از این روش تشخیصی و درمانی برای بررسی علائم بیماری‌های جدی مانند سرطان مثانه استفاده کنند. دکتر محمدرضا جعفری شاهدانی فلوشیپ فوق تخصصی اورولوژی، با سال‌ها تجربه و تخصص در امر درمان بیماری‌های دستگاه مجاری ادراری، از این روش برای تشخیص و درمان بسیاری از بیماری‌های مربوطه استفاده کرده‌اند. آگاهی از نحوه انجام و مزایا و عوارض این روش پیش از اقدام، ضروری است و ما در این مقاله به بررسی کامل آن خواهیم پرداخت.

سیستوسکوپی چیست؟

سیستوسکوپی(Cystoscopy) روشی است که به پزشک اجازه می‌دهد پوشش مثانه و لوله‌ای که ادرار را از بدن خارج می‌کند، بررسی کند. در این روش، یک لوله نازک و انعطاف‌پذیر به نام سیستوسکوپ که در انتهای آن یک منبع نور و یک دوربین کوچک قرار دارد، از طریق مجرای ادرار وارد مثانه می‌شود. با استفاده از این دوربین، پزشک می‌تواند دیواره داخلی مثانه و مجرای ادرار را به دقت بررسی کند. این روش با استفاده از ژل بی‌حس‌کننده موضعی برای بی‌حس کردن مجرای ادرار انجام می‌شود. همچنین، ممکن است برخی اوقات در بیمارستان و تحت بیهوشی عمومی انجام شود. اورولوژیست‌ها از این روش برای تشخیص انواع بیماری‌های دستگاه مجاری ادراری استفاده می‌کنند و انجام آن ممکن است برای بیمار با اندکی سوزش و درد همراه باشد که طی مدت زمان کوتاهی از بین می‌رود.

علت و اهمیت انجام سیستوسکوپی

همانطور که اشاره کردیم، سیستوسکوپی یک روش تشخیصی برای بیماری‌های مجاری ادراری به شمار می‌رود. انجام سیستوسکوپی علت‌های گوناگونی دارد و هر فرد ممکن است به دلایل مختلف این روش را انجام دهد. در این بخش به بررسی علت‌های انجام سیستوسکوپی می‌پردازیم:

• تشخیص خون در ادرار: در صورت مشاهده خون در ادرار در طولانی مدت، پزشک ممکن است برای یافتن علت آن، انجام سیستوسکوپی را تجویز کند.
• درد یا سوزش هنگام ادرار کردن: سیستوسکوپی می‌تواند برای تشخیص عفونت‌های مجاری ادراری، سنگ کلیه یا مشکلات دیگر که باعث درد و سوزش ادرار می‌شوند، انجام شود.
• تکرر یا بی‌اختیاری ادرار: اگر شما به‌طور مکرر احساس نیاز به ادرار کردن دارید یا کنترل مثانه خود را از دست داده‌اید، سیستوسکوپی می‌تواند به تشخیص علت این مشکلات کمک کند.
• تومورهای مثانه: سیستوسکوپی یکی از روش‌های اصلی تشخیص تومورهای مثانه است. در طول این روش، پزشک می‌تواند نمونه کوچکی از بافت (بیوپسی) را برای بررسی زیر میکروسکوپ بردارد.
• بزرگی پروستات: در مردان، سیستوسکوپی می‌تواند برای بررسی بزرگ شدن پروستات و تاثیر آن بر مجرای ادرار استفاده شود.
• انسداد مجاری ادراری: برخی از افراد ممکن است دچار انسداد مجاری ادراری شوند و مسیر طبیعی ادرار که شامل: مجاری ادراری، کلیه‌ها، حالب و مثانه هستند، مسدود شده باشد. در این صورت پزشک از سیستکوپی برای تشخیص استفاده می‌کند. 
• مشکلات مربوط به حالب:  پزشک می‌تواند از طریق سیستوسکوپی دهانه حالب‌ها (مجرایی که ادرار را از کلیه‌ها به مثانه می‌برند) را در داخل مثانه مشاهده کند. این امر به شناسایی ناهنجاری‌هایی مانند تنگی، انسداد یا التهاب کمک می‌کند.

در مورد درمان بزرگی پروستات بیشتر بخوانید.

انواع مختلف سیستوسکوپی

انتخاب نوع سیستوسکوپی به عوامل مختلفی از جمله دلیل انجام آن، وضعیت بیمار، تجربه پزشک و تجهیزات موجود در مرکز درمانی بستگی دارد. پزشک با توجه به شرایط شما بهترین نوع سیستوسکوپی را انتخاب خواهد کرد. در ادامه انواع مختلف سیستوسکوپی را معرفی می‌کنیم:

سیستوسکوپی انعطاف پذیر

سیستوسکوپی منعطف، شامل یک دوربین باریک و انعطاف‌پذیر است که به ضخامت یک مداد بوده و در نوک خود دارای فیبر نوری است و به پزشک شما این امکان را می‌دهد که داخل مثانه شما را روی یک صفحه ویدئو ببیند. از آن‌جایی که این نوع از سیستوسکوپی منعطف است می‌تواند به راحتی از انحنای مجرای ادرار شما عبور کند. این نوع سیستوسکوپی معمولا با بی‌حسی موضعی انجام می‌شود و برای بیمار درد کمتری دارد. سیستوسکوپی منعطف برای تشخیص بیماری‌ها و انجام برخی از درمان‌های ساده‌تر مانند برداشتن سنگ‌های کوچک مناسب‌تر است.

سیستوسکوپی سفت و سخت

در این نوع از سیستوسکوپی، از یک لوله سفت و غیر قابل انعطاف استفاده می‌شود. به دلیل قطر زیاد لوله، معمولا نیاز به بیهوشی عمومی وجود دارد و بیشتر برای جراحی‌های پیچیده‌تر و برداشتن توده‌های بزرگ‌تر استفاده می‌شود. این نوع سیستوسکوپی می‌تواند برای بیمار دردناک‌تر باشد و احتمال بروز عوارضی مانند خون‌ریزی و عفونت در آن بیشتر است.

سیستوسکوپی سوپراپوبیک

سیستوستوکوپی سوپراپوبیک یا کاتتر سوپراپوبیک یکی دیگر از انواع  روش تشخیصی سیستوسکوپی است که برای تخلیه ادرار از مثانه در افراد مبتلا به انسداد ادراری استفاده می‌شود. جریان ادرار ممکن است با تورم پروستات (هیپرپلازی خوش خیم پروستات)، اختلالات تروماتیک مجرای ادرار، نقایص مادرزادی مجاری ادراری، یا با انسدادهایی مانند سنگ‌های کلیه که به مجرای ادرار منتقل می‌شوند، مسدود شود. از همین رو، این روش برای تشخیص و بازکردن مجاری ادراری کاربرد دارد. در ابتدا، یک لوله نازک (کاتتر) از طریق پوست بالای استخوان شرمگاهی به داخل مثانه وارد شده و از طریق دوربین موجود در این لوله نازک، مجاری ادراری بررسی می‌شود. 

سیستوسکوپی برای تشخیص چه بیماری‌هایی انجام می‌شود؟ 

سیستوسکوپی برای تشخیص بیماری‌هایی مانند: عفونت‌های ادراری، سنگ‌های مثانه، تومورهای مثانه، بزرگ شدن پروستات، خون در ادرار، مشکلات کنترل مثانه و تنگی مجرای ادرار به کار می‌رود. همچنین، این روش برای نمونه‌برداری از بافت‌های مشکوک و بررسی دقیق‌تر آن‌ها نیز مورد استفاده قرار می‌گیرد. در این بخش برخی از بیماری‌هایی که توسط این روش تشخیص داده می‌شوند را بررسی کردیم:

تشخیص بیماری‌های مثانه 

یکی از کاربردهای سیستوسکوپی، تشخیص برخی بیماری‌های مثانه است. به عنوان مثال می‌توان به تشخیص سرطان مثانه، سنگ مثانه و التهاب مثانه (سیستیت) اشاره کرد. همچنین این روش تشخیصی، می‌تواند تنگی مجرای ادرار را در جایی که از غده پروستات عبور می‌کند، نشان دهد. 

درمان بیماری‌های مثانه 

از روش سیستوسکوپی، علاوه بر تشخیص، می‌توان برای درمان برخی بیماری‌ها نیز استفاده کرد. ابزارهای ویژه‌ای را می‌توان از طریق سیستوسکوپ برای درمان برخی بیماری‌ها به دستگاه مجاری ادراری عبور داد. به عنوان مثال، تومورهای بسیار کوچک مثانه ممکن است در طی این روش برداشته شوند. سایر بیماری‌هایی که از طریق انجام سیستوسکوپی قابل تشخیص هستند، به شرح زیر است: 

• سرطان مثانه
• سنگ‌های مثانه
• التهاب مثانه (سیستیت)
• بزرگی پروستات
• خون در ادرار (هماچوری)
• تکرر ادرار و بی‌اختیاری ادرار
• تومورهای مجرای ادرار

اقدامات مراقبتی قبل از سیستوسکوپی 

پیش از انجام سیستوسکوپی لازم است اقداماتی را انجام دهید تا روند تشخیص برای شما راحت‌تر باشد. لازم است پزشک خود را از داروهایی که مصرف می‌کنید، مطلع کنید. برخی از داروها مانند داروهای رقیق کننده خون شامل وارفارین و آسپرین باید با اطلاع پزشک مصرف شوند. علاوه بر این، برخی از رایج‌ترین اقدامات قبل از سیستوسکوپی عبارت‌اند از:

• خالی کردن مثانه به صورت کامل برای بررسی کامل عفونت مجاری ادرار
• مطلع کردن پزشک از بارداری و یا احتمال به باردار بودن
• انجام برخی آزمایشات و چکاپ‌های تجویز شده توسط پزشک
• مطلع کردن پزشک از حساسیت به انواع داروهای بیهوشی

سیستوسکوپی چگونه انجام می‌شود؟ 

در این روش، پزشک از یک ابزار مخصوص به نام سیستوسکوپ استفاده می‌کند که یک لوله نازک و قابل انعطاف یا سفت است که در انتهای آن یک دوربین کوچک و منبع نور قرار دارد. این ابزار از طریق مجرای ادرار وارد مثانه شده و تصاویری از داخل مثانه را بر روی یک مانیتور نمایش می‌دهد. انجام سیستوسکوپی معمولا با تزریق بی‌حسی بین 15 تا 30 دقیقه طول می‌کشد. این روش تشخیصی مراحلی دارد که لازم است بیمار پیش از انجام، نسبت به آن مطلع شود.  در طول سیستوسکوپی به دلیل تزریق بی‌حسی موضعی، معمولا بیمار اندکی احساس خواب آلودگی خواهد داشت. مراحل انجام سیستوسکوپی عبارت‌اند از:

• آماده‌سازی بیمار: پیش از شروع سیستوسکوپی لازم است مثانه بیمار کاملا تخلیه شده باشد و بیمار در وضعیت مناسبی قرار گیرد. زانوهای بیمار باید در حالت خمیده قرار گرفته تا دستگاه به راحتی وارد دستگاه مجاری ادراری شود. 
• تزریق بی‌حسی موضعی: پس از آماده‌سازی بیمار و قرار گرفتن در حالت صحیح، پزشک از بی‌حسی موضعی برای بی‌حس کردن ناحیه اطراف مجرای ادرار استفاده می‌کند. این بی‌حسی ممکن است برای بیمار اندکی احساس خواب‌آلودگی ایجاد کند که کاملا طبیعی است. البته در برخی موارد، ممکن است پزشک از بیهوشی عمومی استفاده کند. در سیستوسکوپی‌های سخت و سفت با توجه به شرایط جسمی بیمار، بی‌حسی عمومی تزریق می‌شود. 
• وارد کردن سیستوسکوپ: پس از بی‌حس شدن کامل ناحیه مجرای ادراری، پزشک به آرامی سیستوسکوپ را از طریق مجرای ادرار وارد مثانه می‌کند. این کار باعث احساس فشار یا ناراحتی خفیف برای بیمار می‌شود ولی این احساس پس از مدت کوتاهی برطرف می‌شود.
• بررسی مثانه و مجاری ادراری: با حرکت دادن سیستوسکوپ در داخل مثانه، پزشک می‌تواند دیواره‌های داخلی مثانه و مجرای ادرار را به دقت بررسی کند. در صورت نیاز، پزشک ممکن است نمونه کوچکی از بافت (بیوپسی) را برای بررسی بیشتر مثانه بردارد. این کار برای بررسی علائم سرطان مثانه انجام می‌شود. 
• پایان عمل: پس از اتمام بررسی، سیستوسکوپ از مثانه خارج می‌شود و نتایج سیستوسکوپی در سریع‌ترین زمان ممکن به بیمار اطلاع داده می‌شود. علاوه بر احساس خواب‌آلودگی ناشی از بی‌حسی، سوزش ادرار نیز پس از اتمام سیستوسکوپی از جمله عوارض طبیعی است. 

مراقبت‌های بعد از سیستوسکوپی

پس از سیستوسکوپی نیز، بیمار باید مراقبت‌هایی را انجام دهد تا عوارض آن به حداقل برسد. مصرف مایعات فراوان و پرهیز از خوردن غذاهای محرک مثانه از ابتدایی‌ترین کارهایی است که بیمار بایستی انجام دهد. علاوه بر این، اقداماتی که در ادامه به آن اشاره خواهیم کرد، جز اقدامات مراقبتی پس از سیستوسکوپی خواهند بود:

•  گرفتن دوش آب گرم و استفاده از حوله‌ای مرطوب و گرم بر روی ناحیه‌ای که سیستوسکوپی انجام شده
• مصرف آب و مایعات فراوان برای تخلیه مواد محرک از مثانه 
• مصرف داروهای مسکن تجویز شده توسط پزشک 
• پوشیدن لباس راحت و مناسب 

بهبودی کامل پس از عمل سیستوسکوپی چقدر طول می‌کشد؟ 

اکثر افراد طی 1 تا 2 روز پس از انجام  عمل سیستوسکوپی بهبود می‌یابند. با این حال، مدت زمان بهبودی ممکن است بسته به نوع سیستوسکوپی (سخت یا انعطاف‌پذیر)، اقدامات اضافی مانند بیوپسی یا برداشتن سنگ و وضعیت کلی سلامت بیمار، متفاوت باشد. در روزهای اول پس از عمل، ممکن است علائمی نظیر درد یا ناراحتی خفیف در ناحیه شکم، خون در ادرار، درد و سوزش هنگام ادرار کردن و احساس تکرر ادرار در بیمار ایجاد شود. این علائم معمولا ظرف چند روز کاهش می‌یابند. توصیه می‌کنیم در این مدت مصرف مایعات کافی برای کمک به شستشوی مثانه و کاهش تحریک مخاط ادراری را ادامه دهید. در صورت بروز علائمی نظیر خون‌ریزی شدید، تب، یا درد مداوم، باید فورا با پزشک معالج تماس گرفته شود. به‌طور کلی، بیشتر افراد می‌توانند ظرف چند روز پس از  عمل سیستوسکوپی به فعالیت‌های عادی روزمره خود بازگردند.

مزایای انجام سیستوسکوپی

عمل سیستوسکوپی یک روش تشخیصی و درمانی مهم در حوزه اورولوژی است که مزایای متعددی را برای بیماران به همراه دارد. اولین و مهم‌ترین فایده عمل سیستوسکوپی، دقت بالای آن در تشخیص بیماری‌های دستگاه ادراری است. با استفاده از این روش، پزشک می‌تواند به‌طور مستقیم داخل مثانه و مجاری ادراری را مشاهده کرده و مشکلات مختلفی مانند عفونت‌ها، سنگ‌ها، تومورها، بزرگ شدن پروستات و انسدادها را دقیق تشخیص دهد. این دقت بالا در تشخیص، به پزشک کمک می‌کند تا بهترین درمان را برای بیمار انتخاب کند. عمل سیستوسکوپی علاوه بر تشخیص دقیق، امکان درمان هم‌زمان برخی بیماری‌ها را نیز فراهم می‌کند. در بسیاری از موارد، پزشک می‌تواند در همان جلسه سیستوسکوپی، اقدامات درمانی لازم مانند برداشتن سنگ‌های کوچک، نمونه‌‌برداری از بافت‌های مشکوک، برداشتن تومورهای کوچک و گشاد کردن مجرای ادرار را انجام دهد. این امر باعث کاهش تعداد دفعات مراجعه بیمار به پزشک و تسریع روند بهبودی می‌شود. همچنین، سیستوسکوپی یک روش کم‌تهاجمی است که به بیهوشی عمومی نیاز ندارد و در نتیجه، عوارض جانبی کم‌تری نسبت به جراحی‌های بزرگ دارد.

هزینه انجام سیستوسکوپی چقدر است؟

هزینه انجام سیستوسکوپی که برای تشخیص بیماری‌های دستگاه ادراری انجام می‌شود، با توجه به عوامل مختلف، متفاوت است. مهارت پزشک، تعداد روزهای بستری در بیمارستان، تجهیزات مصرفی هنگام عمل، نوع بی‌حسی مورد استفاده، آزمایشات مورد نیاز طبق تشخیص پزشک و بسیاری از عوامل دیگر در تعیین هزینه این عمل موثر هستند. 

معایب و عوارض سیستوسکوپی 

سیستوسکوپی به‌طور کلی یک روش ایمن و کم‌تهاجمی است، اما مانند هر روش پزشکی دیگری، عوارضی نیز ممکن است داشته باشد. این عوارض معمولا خفیف هستند و به سرعت بهبود می‌یابند. با این حال، آگاهی از این عوارض به شما کمک می‌کند تا در صورت بروز هرگونه مشکل، به موقع به پزشک مراجعه کنید. این عوارض می‌توانند شامل موارد زیر باشند: 

• عفونت (UTI): در موارد نادر از سیستوسکوپی، ممکن است باکتری‌ها وارد دستگاه مجاری ادراری شده و باعث عفونت شوند. علائم عفونت شامل تب، لرز، درد شدید شکم و تغییر رنگ ادرار است.
• واکنش آلرژیک به داروهای بیهوشی: یکی از اقدامات مراقبتی پیش از سیستوسکوپی آگاه کردن پزشک از حساسیت به داروهای بی‌حسی است. با این حال ممکن است بیمارانی که حساسیت دارند، پس از عمل، واکنش آلرژیک به داروی بی‌حسی نشان دهند. 
• آسیب به مجرای ادرار: در موارد بسیار نادر ممکن است این عمل عوارضی چون آسیب به مجرای ادرار داشته باشد. این آسیب معمولا به صورت زخم اتفاق می‌افتد. در برخی موارد نیز آسیب به مجرای ادرار با تورم مثانه همراه است. این تورم جز شایع‌ترین عوارض سیستوسکوپی به شمار می‌رود. 
• تکرر ادرار: در برخی از موارد بیمار پس از انجام سیستوسکوپی دچار تکرر ادرار می‌شود. این علائم معمولا موقتی هستند و به زودی برطرف می‌شوند. سوزش و تکرر ادرار از رایج‌ترین عوارض سیستوسکوپی است که در صورت عدم استمرار کاملا طبیعی خواهند بود.

کلام پایانی 

سیستوسکوپی، از جمله روش‌هایی است که برای تشخیص انواع بیماری‌های دستگاه مجاری ادراری و مثانه کاربرد دارد. انواع مختلف سیستوسکوپی که شامل انعطاف‌پذیر، سفت و سخت و سوپراپوبیک بود را بررسی کردیم. با بهره‌گیری از این روش پیشرفته، تشخیص دقیق بیماری‌های مثانه و مجاری ادراری امکان‌ پذیر شده و درمان‌های هدفمند و موثری ارائه می‌شود. دکتر محمدرضا جعفری شاهدانی فلوشیپ فوق تخصصی اورولوژی با تخصص و تجربه‌ای که در این زمینه دارند، قادر هستند با استفاده از عمل سیستوسکوپی، طیف گسترده‌ای از بیماری‌ها را تشخیص داده و درمان کنند. ایشان با سال‌ها تجربه در زمینه تشخیص و درمان بیماری‌های دستگاه ادراری، در مسیر درمان همراه شما هستند و این عمل را با کمترین عوارض برای شما انجام خواهند داد.

سوالات متداول