ناباروری مردان یکی از چالش‌های مهم و پیچیده پزشکی است که نه‌ تنها سلامت باروری، بلکه کیفیت زندگی مشترک زوج‌ها را نیز تحت تاثیر قرار می‌دهد. آمارها نشان می‌دهند که حدود ۱۵ درصد از مردان در سطح جهان با مشکل ناباروری مواجه‌اند و در ۴۰ تا ۵۰ درصد موارد ناباروری زوجین، عامل اصلی یا مشترک به مردان مربوط می‌شود. این واقعیت اهمیت تشخیص دقیق، بررسی جامع و بهره‌گیری از درمان‌های هدفمند را دوچندان می‌کند. علل ناباروری مردان می‌تواند بسیار متنوع باشد؛ از عوامل ژنتیکی و هورمونی گرفته تا مشکلات فیزیولوژیکی و حتی شرایط محیطی که هرکدام به تنهایی یا در کنار هم، بر کیفیت و کمیت اسپرم اثر می‌گذارند. خوشبختانه، پیشرفت‌های نوین در روش‌های تشخیصی و آزمایشگاهی امکان شناسایی این عوامل را با دقت بیشتری فراهم کرده‌اند. در همین راستا، کلینیک‌های تخصصی با به‌کارگیری روش‌های مدرن درمانی توانسته‌اند مسیر امیدبخشی برای بیماران ترسیم کنند. دکتر محمدرضا جعفری نیز با بهره‌گیری از دانش تخصصی، انجام آزمایش‌های دقیق و انتخاب بهترین رویکرد درمانی، همراهی مطمئن برای غلبه بر مشکل ناباروری مردان خواهند بود.

ناباروری مردان چیست؟

ناباروری مردان (Male Infertility) به ناتوانی مرد در بارور کردن شریک زندگی خود گفته می‌شود و یکی از عوامل مهم ناباروری زوجین به شمار می‌آید. این مشکل ممکن است به دلیل اختلال در تولید، بلوغ، عملکرد یا انتقال اسپرم ایجاد شود. از نظر بالینی، ناباروری مردان با کاهش کیفیت مایع منی یا اختلال در عملکرد اسپرم مشخص می‌شود. ارزیابی اولیه معمولا با آزمایش آنالیز مایع منی (Semen Analysis) آغاز می‌شود؛ در این آزمایش شاخص‌هایی مانند حجم مایع منی، تعداد اسپرم، تحرک، مورفولوژی (شکل ظاهری) و pH مورد بررسی قرار می‌گیرند. در بسیاری از موارد، ناباروری مردان بدون علائم مشخص بالینی بروز می‌کند و تنها از طریق آزمایش‌های تخصصی قابل شناسایی است. شایان ذکر است که در حدود ۳۰ تا ۴۰ درصد از موارد، علت دقیق ناباروری مردان ناشناخته باقی می‌ماند. در چنین شرایطی، درمان‌های تجربی یا روش‌های کمک‌باروری مانند ICSI (تزریق اسپرم داخل تخمک) می‌توانند به افزایش شانس باروری کمک کنند.

علائم ناباروری در مردان

ناباروری در بسیاری از مردان می‌تواند بدون هیچ علامت ظاهری مشخصی بروز کند و تنها از طریق آزمایش مایع منی تشخیص داده شود. در برخی افراد نشانه‌هایی دیده می‌شوند که می‌توانند بیانگر اختلال در عملکرد دستگاه تولیدمثل یا عدم تعادل هورمونی باشند. بعضی از علائم با مشاهده و بررسی اولیه قابل تشخیص‌اند، اما برخی دیگر نیازمند ارزیابی دقیق توسط پزشک متخصص هستند. شایع‌ترین علائم ناباروری در مردان عبارت‌اند از:

• کاهش میل جنسی، اختلال در انزال (دیر انزالی، زودرس یا بدون خروج مایع منی)
• کاهش حجم مایع منی
• تغییر رنگ یا غلظت غیرطبیعی منی، وجود خون در مایع منی (همواسپرمیا)
• درد مداوم یا دوره‌ای در یک یا هر دو بیضه
• احساس سنگینی در کیسه بیضه
• لمس توده یا وریدهای برجسته (مانند واریکوسل)
• کاهش رشد موهای صورت یا بدن
• بزرگ شدن غیرطبیعی سینه‌ها (ژنیکوماستی)
• کاهش یا از دست دادن حس بویایی
• خستگی مداوم یا ضعف عمومی بدن
• تغییرات خلقی مانند افسردگی و بی‌حوصلگی
• سابقه عفونت‌های دستگاه تناسلی (مانند اپیدیدیمیت یا اوریون بیضه‌ای)
• سابقه ضربه یا جراحی در ناحیه تناسلی
• ناتوانی در بارور کردن همسر پس از ۱۲ ماه رابطه جنسی منظم

نقش دکتر متخصص در موفقیت درمان ناباروری مردان

چه عواملی باعث ناباروری در مردان می‌شوند؟

ناباروری در مردان یک مشکل چندعاملی است و می‌تواند تحت تاثیر شرایط جسمی، هورمونی، ژنتیکی و حتی سبک زندگی قرار گیرد. برای تشخیص دقیق علت، مراجعه به متخصص اورولوژی یا پزشک فوق تخصص ناباروری مردان ضروری است؛ زیرا تنها از طریق معاینه بالینی و انجام آزمایش‌های تخصصی می‌توان بهترین روش درمانی را انتخاب کرد. از مهم‌ترین عواملی که می‌توانند منجر به ناباروری مردان شوند می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

اختلال در تولید اسپرم

اختلال در تولید اسپرم یکی از اصلی‌ترین دلایل ناباروری مردان است که می‌تواند هم بر کیفیت و هم بر کمیت اسپرم اثر بگذارد. فرآیند تولید اسپرم در بیضه‌ها تحت کنترل هورمون‌های هیپوتالاموس و هیپوفیز انجام می‌شود. هرگونه اختلال در این محور هورمونی یا آسیب مستقیم به بافت بیضه می‌تواند مشکلاتی در تعداد، تحرک یا شکل اسپرم ایجاد کند و در نهایت شانس لقاح موفق را کاهش دهد. عواملی مانند التهاب بیضه‌ها، بیماری‌های ژنتیکی، آسیب‌های فیزیکی، تماس با مواد سمی، مصرف دخانیات و الکل، داروهای خاص و حتی سبک زندگی ناسالم در این روند نقش دارند. بنابراین شناسایی دقیق نوع اختلال و علت زمینه‌ای آن برای انتخاب روش درمانی موثر ضروری است. مهم‌ترین انواع اختلال در تولید اسپرم عبارت‌اند از:

• کاهش تعداد اسپرم‌ها (اولیگواسپرمی)
• کاهش تحرک اسپرم‌ها (آستنواسپرمی)
• شکل و ساختار غیرطبیعی اسپرم‌ها (تراتواسپرمی)
• نبود اسپرم در مایع منی (آزواسپرمی)

انزال رتروگراد

انزال رتروگراد یکی از علل کمتر شایع اما مهم ناباروری مردان است. در این وضعیت، مایع منی به‌ جای خروج از آلت تناسلی هنگام انزال، به سمت مثانه بازمی‌گردد. علت اصلی این اختلال، عملکرد نادرست عضله گردن مثانه (sphincter) است. به‌طور طبیعی، این عضله هنگام انزال بسته می‌شود تا مانع ورود مایع منی به مثانه شود؛ اما در انزال رتروگراد این عضله باز می‌ماند و اسپرم‌ها به جای ورود به مجرای ادرار، وارد مثانه می‌شوند. پیامد آن، کاهش شدید حجم منی یا حتی خروج نداشتن آن است که به این حالت اصطلاحا خشک‌انزالی گفته می‌شود. با وجود اینکه اسپرم‌ها تولید شده و اکثرا سالم هستند، چون از بدن خارج نمی‌شوند، امکان رسیدن به تخمک و ایجاد باروری وجود ندارد. دلایل بروز انزال رتروگراد عبارت‌اند از:

• آسیب‌های عصبی (مثلا به دنبال بیماری دیابت یا صدمات نخاعی)
• جراحی‌های پروستات یا مثانه
• مصرف برخی داروها (مانند داروهای ضدافسردگی یا داروهای کاهنده فشار خون)
• اختلالات مادرزادی

تشخیص این مشکل با بررسی نمونه ادرار پس از انزال انجام می‌شود تا مشخص شود اسپرم وارد مثانه شده است یا خیر. درمان نیز بسته به علت زمینه‌ای متفاوت است و می‌تواند شامل موارد زیر باشد:

• مصرف داروهایی برای تقویت بسته‌شدن گردن مثانه
• استخراج اسپرم از ادرار و استفاده از روش‌های کمک‌باروری مانند IUI یا IVF

واریکوسل

واریکوسل به گشاد شدن غیرطبیعی وریدهای داخل کیسه بیضه گفته می‌شود و مشابه واریس در پاهاست. این مشکل یکی از شایع‌ترین علل ناباروری مردان محسوب می‌شود. واریکوسل باعث افزایش دمای بیضه‌ها می‌شود، زیرا خون راکد در وریدهای گشاد مانع از خنک شدن مناسب بیضه‌ها می‌گردد. تولید اسپرم برای عملکرد بهینه به دمای پایین‌تر از دمای بدن نیاز دارد، بنابراین افزایش دما می‌تواند هم کمیت و هم کیفیت اسپرم را کاهش دهد. علاوه بر این، واریکوسل می‌تواند باعث تجمع مواد سمی و افزایش استرس اکسیداتیو شود که به DNA اسپرم‌ها آسیب می‌رساند و تحرک و شکل طبیعی آنها را مختل می‌کند. این وضعیت همچنین ممکن است عملکرد هورمون‌های مردانه را تحت تاثیر قرار دهد و تولید اسپرم را کاهش دهد. درمان اصلی واریکوسل جراحی است که با بهبود جریان خون و کاهش دمای بیضه‌ها، کیفیت اسپرم و احتمال باروری را افزایش می‌دهد. عوامل و پیامدهای واریکوسل عبارت‌اند از:

• افزایش دمای بیضه‌ها و کاهش تولید اسپرم
• تجمع مواد سمی و افزایش استرس اکسیداتیو که به DNA اسپرم آسیب می‌رساند
• کاهش تحرک و شکل طبیعی اسپرم‌ها
• اختلال در عملکرد هورمون‌های مردانه
• کاهش تعداد و کیفیت اسپرم و در نتیجه کاهش شانس باروری

در مورد انزال معکوس بیشتر بخوانید.

انسداد در مسیر خروج اسپرم

انسداد در مسیر خروج اسپرم یکی از علل مهم ناباروری مردان است که به صورت مکانیکی مانع انتقال اسپرم از بیضه‌ها به مایع منی می‌شود. در این حالت، اسپرم تولید می‌شود اما نمی‌تواند از مجاری منی‌بر مانند اپیدیدیم، وازدفران یا مجرای انزالی عبور کند و وارد مایع منی شود. نتیجه این انسداد کاهش تعداد اسپرم یا نبود کامل آن در منی (آزواسپرمی انسدادی) است و بنابراین لقاح طبیعی رخ نمی‌دهد. علل انسداد می‌تواند شامل آسیب‌های فیزیکی، عفونت‌های مزمن، جراحی‌های قبلی در ناحیه تناسلی یا لگن، بیماری‌های مادرزادی مانند فقدان وازدفران و التهاب یا زخم‌های مسدودکننده مجاری باشد. تشخیص با آزمایش اسپرم‌شناسی و بررسی ساختار مجاری انتقال اسپرم انجام می‌شود و در برخی موارد نیاز به تصویربرداری یا نمونه‌برداری است. درمان انسداد به محل و شدت آن بستگی دارد و می‌تواند شامل جراحی برای باز کردن مجاری یا استخراج مستقیم اسپرم از بیضه و استفاده از روش‌های کمک‌باروری مانند IVF یا ICSI باشد. به‌طور کلی، انسداد مسیر خروج اسپرم مانع رسیدن اسپرم به تخمک شده و باعث ناباروری مردان می‌شود.

مشکلات هورمونی

مشکلات هورمونی یکی از دلایل مهم ناباروری مردان به شمار می‌رود، زیرا تولید و عملکرد اسپرم‌ها به تعادل دقیق هورمون‌های جنسی وابسته است. هورمون‌هایی مانند تستوسترون که عمدتا توسط بیضه‌ها تولید می‌شوند و هورمون‌های تنظیم‌کننده از هیپوتالاموس و هیپوفیز مانند LH و FSH، نقش مهمی در تحریک تولید اسپرم دارند. هرگونه اختلال در سطح یا عملکرد این هورمون‌ها می‌تواند باعث کاهش تعداد اسپرم، کاهش کیفیت آن یا حتی توقف کامل تولید شود. برای مثال، کمبود تستوسترون می‌تواند رشد و بلوغ سلول‌های اسپرم‌ساز را مختل کند، در حالی که اختلال در هورمون‌های هیپوفیزی باعث کاهش تحریک بیضه‌ها برای تولید اسپرم می‌شود. علاوه بر این، مشکلات هورمونی ممکن است با اختلالات دیگری مانند کاهش میل جنسی یا مشکلات نعوظ همراه باشند که به‌طور غیرمستقیم شانس باروری را کاهش می‌دهند. به‌طور کلی، هرگونه عدم تعادل هورمونی که تولید یا عملکرد اسپرم را مختل کند، می‌تواند منجر به ناباروری شود. تشخیص دقیق این اختلالات نیازمند آزمایش خون برای اندازه‌گیری سطح هورمون‌ها است و درمان آن شامل تنظیم هورمون‌ها با داروهای هورمونی یا روش‌های جایگزین می‌باشد.

پیچ خوردگی بیضه‌ها

پیچ‌خوردگی بیضه‌ها (تورشن بیضه) زمانی رخ می‌دهد که بیضه به دور خود بچرخد و وریدها و شریان‌های حامل خون به آن دچار پیچش شوند. این وضعیت جریان خون به بیضه را مسدود می‌کند و در صورت تاخیر در درمان، کم‌خونی و آسیب شدید بافتی ایجاد می‌شود. نبود خون‌رسانی کافی می‌تواند باعث مرگ سلول‌های اسپرم‌ساز، کاهش یا توقف تولید اسپرم و در نهایت از بین رفتن عملکرد بیضه و ناباروری شود. هرچه مدت زمان پیچ‌خوردگی طولانی‌تر باشد و درمان دیرتر انجام گیرد، آسیب وارده شدیدتر و احتمال حفظ باروری کمتر خواهد بود. درمان پیچ‌خوردگی بیضه معمولا اورژانسی و جراحی است تا جریان خون بازگردانده شود و از آسیب دائمی جلوگیری گردد. در صورت درمان سریع، عملکرد بیضه تا حد زیادی حفظ می‌شود و خطر ناباروری کاهش می‌یابد، اما در موارد حاد ممکن است بیضه نیاز به برداشتن داشته باشد که باروری را به شدت تحت تاثیر قرار می‌دهد.

عفونت و بیماری

عفونت‌ها و بعضی از بیماری‌ها می‌توانند نقش مهمی در ناباروری مردان ایفا کنند. عفونت‌های دستگاه تناسلی مانند التهاب بیضه (اورکیت)، التهاب اپیدیدیم و پروستاتیت می‌توانند به بافت‌های تولیدکننده اسپرم و مجاری انتقال آن آسیب برسانند. این آسیب‌ها ممکن است باعث کاهش تعداد اسپرم، کاهش کیفیت و تحرک آن‌ها و حتی ایجاد انسداد در مسیر خروج اسپرم شوند. علاوه بر این، عفونت‌ها می‌توانند باعث افزایش التهاب و تولید مواد مضر مانند رادیکال‌های آزاد شوند که به DNA اسپرم آسیب می‌زند و توانایی باروری را کاهش می‌دهد. بیماری‌های مزمن مانند دیابت، برخی بیماری‌های خودایمن و عفونت‌های مقاربتی مانند سوزاک و کلامیدیا نیز می‌توانند عملکرد هورمونی و جنسی مردان را تحت تاثیر قرار دهند. به‌طور کلی، عفونت‌ها و بیماری‌ها با ایجاد آسیب بافتی، اختلال در مسیر اسپرم و کاهش کیفیت اسپرم، فرآیند باروری را مختل می‌کنند. تشخیص به موقع و درمان مناسب می‌تواند شانس حفظ یا بهبود باروری مردان را افزایش دهد.

عواملی که ریسک ناباروری در مردان را بالا می‌برند

ناباروری مردان می‌تواند تحت‌تاثیر عوامل متعددی قرار گیرد که شامل زمینه‌های ژنتیکی، محیطی، رفتاری و فیزیولوژیکی است. آگاهی از این عوامل و مدیریت آن‌ها نقش مهمی در پیشگیری، تشخیص زودهنگام و درمان موثر دارد. با افزایش سن، مخصوصا پس از ۴۰ سالگی، کیفیت اسپرم از نظر تعداد، تحرک و ساختار کاهش می‌یابد و احتمال بروز جهش‌های ژنتیکی در اسپرم‌ها افزایش می‌یابد. علاوه بر سن، سبک زندگی و عوامل محیطی نیز می‌توانند ریسک ناباروری را بالا ببرند. از جمله مهم‌ترین این عوامل می‌توان به مصرف سیگار و الکل، قرار گرفتن در معرض سموم و مواد شیمیایی، استرس شدید، چاقی و کم‌تحرکی، اختلالات هورمونی و بیماری‌های مزمن اشاره کرد. شناخت و مدیریت این عوامل می‌تواند به حفظ یا بهبود باروری مردان کمک کند. بعضی از مهم‌ترین عواملی که ریسک باروری را کاهش می‌دهد عبارت‌اند از:

عوامل افزایش ریسک ناباروری مردان	توضیحات
سیگار و مصرف الکل	سیگار کشیدن باعث کاهش غلظت و تحرک اسپرم و افزایش اسپرم‌های غیرطبیعی می‌شود. مصرف الکل در دوزهای بالا، می‌تواند باعث کاهش تستوسترون و اختلال در اسپرم‌سازی شود.
عوامل ارثی	ناهنجاری‌های کروموزومی و جهش‌های ژنی خاص می‌توانند باعث کاهش یا عدم تولید اسپرم شوند.
مصرف برخی از داروها	داروهای ضد افسردگی، ضد فشار خون، شیمی‌درمانی و برخی داروهای ضدقارچ یا ضدالتهاب ممکن است روی باروری تاثیر منفی داشته باشند.
سابقه جراحی و ضربه	جراحی‌هایی مانند فتق یا وازکتومی، ضربه به ناحیه تناسلی یا وجود واریکوسل (اتساع وریدهای بیضه) از جمله عوامل فیزیکی مهم در ناباروری مردان هستند.
استرس مزمن و اختلالت خواب	استرس مزمن می‌تواند موجب اختلالات هورمونی شده و تولید اسپرم را کاهش دهد. همچنین کم‌خوابی یا خواب بی‌کیفیت به تعادل هورمونی آسیب می‌زند.
آلودگی‌های محیطی و مواد شیمیایی	قرار گرفتن در معرض فلزات سنگین (مانند سرب و جیوه)، حشره‌کش‌ها، آفت‌کش‌ها، حلال‌های صنعتی و BPA (موجود در برخی پلاستیک‌ها) باعث اختلال در عملکرد اسپرم و DNA می‌شود.
قرارگیری در معرض گرمای مداوم	دمای بالا در ناحیه بیضه (مثلا در افرادی که زیاد سونا یا جکوزی می‌روند، یا شغل‌هایی مانند رانندگی طولانی دارند) می‌تواند تولید اسپرم را مختل کند.
چاقی و اضافه وزن	افزایش بافت چربی در ناحیه شکم، باعث اختلال در تعادل هورمونی (افزایش استروژن و کاهش تستوسترون) و آسیب به کیفیت اسپرم می‌شود.

همچنین بخوانید: بیماری پلاک پیرونی چیست؟

چه عواملی باعث از بین رفتن اسپرم می‌شوند؟

بیضه‌ها برای تولید اسپرم به دمایی پایین‌تر از دمای بدن نیاز دارند و هر عاملی که دمای بیضه‌ها را افزایش دهد، می‌تواند کیفیت و تعداد اسپرم‌ها را کاهش دهد. علاوه بر دما، عوامل دیگری مانند استرس اکسیداتیو، عفونت‌ها، داروها و مواد شیمیایی، بیماری‌های سیستمیک، پرتوها و اختلالات ژنتیکی می‌توانند باعث آسیب یا مرگ اسپرم شوند و شانس باروری مردان را کاهش دهند. شناخت این عوامل و مدیریت آن‌ها نقش مهمی در حفظ سلامت اسپرم و پیشگیری از ناباروری دارد. مهم‌ترین عواملی که باعث از بین رفتن اسپرم یا کاهش کیفیت آن می‌شوند عبارت‌اند از:

• افزایش دمای بیضه: استفاده طولانی‌مدت از لپ‌تاپ روی ران، پوشیدن لباس زیر تنگ، رانندگی طولانی، سونا و جکوزی
• استرس اکسیداتیو (رادیکال‌های آزاد): ناشی از آلودگی هوا، مصرف دخانیات، رژیم غذایی ناسالم و استرس مزمن
• عفونت‌ها و بیماری‌های التهابی: اوریون در دوران بلوغ، اپیدیدیمیت، پروستاتیت و بیماری‌های مقاربتی مانند سوزاک و کلامیدیا
• داروها و مواد شیمیایی: داروهای شیمی‌درمانی، برخی آنتی‌بیوتیک‌ها، استروئیدهای آنابولیک، داروهای ضدافسردگی و تماس شغلی با فلزات سنگین، حشره‌کش‌ها و پلاستیک‌های حاوی BPA
• بیماری‌های سیستمیک: دیابت کنترل‌نشده، اختلالات تیروئیدی، نارسایی کلیوی یا کبدی
• پرتوها و اشعه‌ها: قرارگیری در معرض اشعه X، پرتوهای یون‌ساز و امواج مایکروویو
• اختلالات ژنتیکی: سندرم کلاین‌فلتر (XXY)، حذف کروموزومی Yq و سایر ناهنجاری‌های ژنتیکی

علت غلیظ و سفید شدن مایع منی چیست؟

تشخیص ناباروری در مردان

تشخیص ناباروری در مردان یک فرآیند تخصصی است که توسط پزشک متخصص، مانند اورولوژیست یا متخصص ناباروری، انجام می‌شود. این فرآیند شامل بررسی تاریخچه پزشکی، معاینه فیزیکی و انجام آزمایش‌ها و بررسی‌های تکمیلی است تا مشکلات احتمالی مانند واریکوسل، کوچک بودن بیضه‌ها یا علائم کمبود هورمون تستوسترون شناسایی شود. تشخیص دقیق، پایه‌ای برای انتخاب روش درمان مناسب است و موفقیت درمان تا حد زیادی به آن وابسته است. دکتر محمدرضا جعفری با تجربه و دانش تخصصی، از جدیدترین و پیشرفته‌ترین روش‌ها برای تشخیص ناباروری مردان استفاده می‌کنند و آزمایش‌های تخصصی لازم را برای بررسی دقیق‌تر بیمار تجویز می‌کنند. روش‌های اصلی تشخیص ناباروری در مردان شامل موارد زیر است:

آزمایش آنالیز مایع منی

آنالیز مایع منی یکی از مهم‌ترین و رایج‌ترین روش‌ها برای بررسی ناباروری در مردان است. در این آزمایش، نمونه مایع منی از نظر تعداد، تحرک، شکل و کیفیت اسپرم‌ها مورد بررسی قرار می‌گیرد. تحرک کافی اسپرم برای رسیدن به تخمک ضروری است و شکل طبیعی اسپرم نیز اهمیت دارد، زیرا اسپرم‌های غیرطبیعی قادر به بارور کردن تخمک نیستند. در صورتی که نتیجه آزمایش غیرطبیعی باشد، پزشک ممکن است آنالیز را چند بار تکرار کند تا دقت و صحت نتایج تایید شود. این آزمایش نقش مهمی در تشخیص علت ناباروری مردان دارد و پایه‌ای برای انتخاب روش درمان مناسب فراهم می‌کند.

آزمایش‌های هورمونی

هورمون‌های بدن نقش کلیدی در تولید و عملکرد اسپرم دارند، بنابراین در صورتی که آزمایش اسپرموگرام مشکلاتی را نشان دهد، پزشک آزمایش‌های هورمونی را تجویز می‌کند. این آزمایش‌ها سطح تستوسترون، هورمون محرک فولیکولی (FSH)، هورمون لوتئینی (LH) و پرولاکتین را بررسی می‌کنند. کاهش سطح تستوسترون می‌تواند نشان‌دهنده مشکلاتی در بیضه‌ها یا غده هیپوفیز باشد و افزایش غیرطبیعی پرولاکتین نیز ممکن است تولید اسپرم را مختل کند. بررسی هورمون‌ها به پزشک کمک می‌کند تا دلیل اصلی ناباروری را شناسایی کرده و بهترین راهکار درمانی را پیشنهاد دهد.

آزمایش ژنتیکی

در برخی موارد، ناباروری مردان ناشی از مشکلات ژنتیکی است و آزمایش‌های ژنتیکی می‌توانند ناهنجاری‌های کروموزومی یا جهش‌های ژنی موثر بر تولید و عملکرد اسپرم را شناسایی کنند. یکی از شایع‌ترین اختلالات ژنتیکی، سندرم کلاین‌فلتر است که در آن فرد به جای ترکیب کروموزومی طبیعی XY، یک کروموزوم X اضافی دارد. این اختلال باعث کاهش سطح تستوسترون و اختلال در تولید اسپرم می‌شود. علاوه بر آن، حذف کروموزوم Y می‌تواند منجر به آزواسپرمی (عدم وجود اسپرم در مایع منی) یا الیگواسپرمی شدید (کاهش شدید تعداد اسپرم‌ها) شود. در چنین شرایطی، استفاده از روش‌های کمک‌باروری مانند IVF برای امکان باروری مردان ضروری است.

بیوپسی بیضه

بیوپسی بیضه یک روش تشخیصی است که در آن نمونه کوچکی از بافت بیضه برداشته می‌شود تا میزان تولید اسپرم بررسی گردد. این روش زمانی توصیه می‌شود که آزمایش مایع منی هیچ اسپرم قابل شناسایی نداشته باشد (آزواسپرمی)، اما احتمال تولید اسپرم در داخل بیضه‌ها وجود دارد و مشکل اصلی در مسیر خروج آن است. بیوپسی تحت بی‌حسی موضعی انجام می‌شود و پزشک با استفاده از یک سوزن ویژه یا یک برش کوچک نمونه‌ای از بافت بیضه را استخراج می‌کند. نمونه برداشته شده در آزمایشگاه از نظر وجود اسپرم بررسی می‌شود. در صورت یافتن اسپرم، می‌توان از آن برای روش‌های کمک‌باروری مانند تزریق داخل سیتوپلاسمی اسپرم (ICSI) استفاده کرد. اگر هیچ اسپرمی تولید نشود، شانس درمان ناباروری با روش‌های معمول کاهش یافته و گزینه‌های جایگزین مانند استفاده از اسپرم اهدایی بررسی می‌شوند.

سونوگرافی داپلر بیضه

بعضی از مشکلات ساختاری در بیضه‌ها می‌توانند تولید و کیفیت اسپرم را تحت تاثیر قرار دهند که یکی از شایع‌ترین آن‌ها واریکوسل است. سونوگرافی داپلر بیضه یک روش تصویربرداری غیرتهاجمی است که جریان خون در عروق بیضه را با دقت بررسی می‌کند و در تشخیص واریکوسل، کیست‌های بیضه یا انسداد مسیر انتقال اسپرم بسیار موثر است. در صورت تایید واریکوسل و تاثیر آن بر باروری، انجام عمل واریکوسلکتومی می‌تواند جریان خون را بهبود دهد، دمای بیضه را کاهش دهد و به افزایش تعداد و کیفیت اسپرم‌ها کمک کند. در بسیاری از موارد، این جراحی شانس بارداری طبیعی را نیز افزایش می‌دهد.

اولتراسوند

روش اولتراسوند (سونوگرافی) یکی از ابزارهای غیرتهاجمی و مهم در تشخیص ناباروری مردان است. در این روش، ساختار و وضعیت بیضه‌ها و بافت‌های اطراف به‌طور کامل بررسی می‌شوند تا ناهنجاری‌های آناتومیکی مانند واریکوسل، کیست‌ها، تومورها یا التهاب‌ها شناسایی شوند. علاوه بر این، سونوگرافی برای ارزیابی انسداد یا مشکلات مجاری انتقال اسپرم نیز کاربرد دارد. سونوگرافی به تنهایی نمی‌تواند تمام دلایل ناباروری را تشخیص دهد و به‌ عنوان مکمل آزمایش‌های بالینی و آزمایش مایع منی مورد استفاده قرار می‌گیرد. پزشک زمانی این روش را تجویز می‌کند که نتیجه آزمایش منی غیرطبیعی باشد یا احتمال مشکلات ساختاری وجود داشته باشند.

بهترین روش‌‌های درمان ناباروری مردان

درمان ناباروری مردان به علت یا عوامل زمینه‌ای آن بستگی دارد و به همین دلیل نمی‌توان یک روش درمانی واحد را برای همه بیماران توصیه کرد. پزشک متخصص پس از بررسی دقیق علت ناباروری، مناسب‌ترین گزینه درمانی را تعیین می‌کند. به همین دلیل، مراجعه به یک متخصص باتجربه در حوزه ناباروری مردان اهمیت بالایی دارد؛ زیرا تشخیص صحیح، گام نخست و حیاتی در مسیر درمان است. بهترین روش درمان زمانی قابل انتخاب است که علت ناباروری با دقت شناسایی شده باشد و در این مسیر آزمایش‌های تخصصی و مشاوره با اورولوژیست نقش کلیدی دارند. از جمله موثرترین روش‌های درمان ناباروری مردان می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

درمان ناباروری با روش‌های غیرجراحی

درمان ناباروری مردان با روش‌های غیرجراحی بستگی به علت زمینه‌ای دارد و معمولا شامل تغییر سبک زندگی، مکمل‌های غذایی و روش‌های کمک‌باروری می‌شود. این روش‌ها به مردانی که تولید اسپرم دارند اما مشکلاتی در کیفیت، تعداد یا تحرک اسپرم دارند کمک می‌کنند تا شانس باروری افزایش یابد. از جمله مهم‌ترین روش‌های غیرجراحی می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• IUI (تزریق اسپرم داخل رحم): زمانی استفاده می‌شود که اسپرم ضعیف است اما هنوز توانایی باروری دارد.
• IVF (لقاح خارج رحمی): تخمک و اسپرم در آزمایشگاه با یکدیگر لقاح داده می‌شوند و جنین ایجاد می‌شود.
• ICSI (تزریق اسپرم داخل تخمک): مناسب مردانی با تعداد اسپرم بسیار کم یا مشکلات شدید تحرک اسپرم است و اسپرم مستقیما به تخمک تزریق می‌شود.

دارودرمانی

درمان دارویی ناباروری مردان به علت اصلی ناباروری بستگی دارد و باید تحت‌نظر پزشک متخصص (اورولوژیست یا فوق‌تخصص ناباروری) انجام شود. پزشک با بررسی آزمایش اسپرم، آزمایش‌های هورمونی، سابقه پزشکی و علت ناباروری، داروی مناسب را تجویز می‌کند. استفاده خودسرانه از داروها، مخصوصا تزریق تستوسترون، می‌تواند تولید اسپرم را کاهش داده یا کاملا متوقف کند. اثر داروها پس از ۳ تا ۶ ماه مشخص می‌شود، زیرا چرخه تولید اسپرم حدود ۷۰ روز طول می‌کشد. رایج‌ترین داروهای مورد استفاده شامل موارد زیر هستند:

• کلومیفن سیترات (Clomiphene Citrate): افزایش LH و FSH و در نتیجه تولید تستوسترون و اسپرم
• گنادوتروپین‌ها (FSH و hCG): hCG برای تحریک بیضه به تولید تستوسترون و FSH برای تحریک تولید اسپرم
• آنالوگ‌های GnRH: کاربرد در اختلالات محور هیپوتالاموس‌هیپوفیز
• آنتی‌استروژن‌ها: افزایش ترشح طبیعی تستوسترون و FSH با مهار اثر استروژن
• تاموکسیفن (Tamoxifen): مشابه کلومیفن، برای مردانی با سطح تستوسترون نرمال ولی اسپرم کم
• آنتی‌بیوتیک‌ها: در صورت وجود عفونت دستگاه تناسلی (مثل اپیدیدیمیت یا پروستاتیت)
• داروهای بهبود عملکرد جنسی: سیلدنافیل، تادالافیل برای بهبود نعوظ و داروهای ضد افسردگی در اختلالات انزال
• آنتی‌اکسیدان‌ها و مکمل‌ها: مانند ال‌کارنیتین، کوآنزیم Q۱۰، ویتامین C و E، روی، فولیک اسید و سلنیوم برای بهبود کیفیت اسپرم

درمان جراحی ناباروری مردان

گاهی علت ناباروری مردان مرتبط با ساختار دستگاه تناسلی است و نه عملکرد هورمونی. در این شرایط، جراحی می‌تواند مشکل را برطرف کند. اختلالاتی مانند واریکوسل یا انسداد مسیر خروج اسپرم از جمله عواملی هستند که مانع باروری طبیعی می‌شوند. پزشک متخصص با بررسی نوع و شدت مشکل، روش جراحی مناسب را انتخاب می‌کند تا جریان طبیعی اسپرم بازیابی شده و عملکرد بیضه‌ها به حالت طبیعی بازگردد. برخی از جراحی‌ها می‌توانند به‌طور مستقیم تعداد و کیفیت اسپرم را بهبود داده و شانس بارداری طبیعی را افزایش دهند. مهم‌ترین روش‌های جراحی ناباروری مردان شامل موارد زیر هستند:

• وازووازکتومی یا وازووازوستومی
• وازواپیدیدیموستومی (VEA)
• کشیدن اسپرم از اپیدیدیم به صورت زیرپوستی (PESA)
• کشیدن اسپرم از بیضه (TESA)
• استخراج اسپرم از لوله‌های اپیدیدم (MESA)
• جراحی میکروتسه (Micro-TESE)
• واریکوسلکتومی

راه‌های پیشگیری از ناباروری در مردان

پیشگیری از ناباروری در مردان نیازمند رعایت سبک زندگی سالم، محافظت در برابر عوامل محیطی و پیگیری سلامت عمومی و جنسی است. بسیاری از موارد ناباروری با اقدامات به موقع قابل پیشگیری هستند و این کار نه تنها توان باروری را حفظ می‌کند، بلکه سلامت عمومی، جنسی و روانی مردان را نیز تقویت می‌کند. مراجعه منظم به پزشک متخصص اورولوژی یا ناباروری مردان نقش کلیدی در غربالگری و پیشگیری ایفا می‌کند. راه‌های اصلی پیشگیری از ناباروری مردان شامل موارد زیر است:

• حفظ سبک زندگی سالم: تغذیه متعادل با ویتامین‌ها و آنتی‌اکسیدان‌ها (ویتامین C، E، روی، سلنیوم)، وزن مناسب و خواب کافی
• محدود کردن گرمای بیش از حد بیضه‌ها: اجتناب از سونا، جکوزی، صندلی گرم‌کن خودرو و قرار دادن لپ‌تاپ روی ران‌ها؛ استفاده از لباس زیر نخی و آزاد
• کاهش استرس و کنترل فشار روانی: ورزش منظم، مدیتیشن و در صورت نیاز مشاوره روان‌شناختی
• پرهیز از تماس با سموم محیطی و شغلی: استفاده از ماسک، دستکش، تهویه مناسب و پرهیز از ظروف پلاستیکی حاوی BPA برای مواد غذایی
• رعایت بهداشت جنسی و پیشگیری از بیماری‌های مقاربتی: استفاده از کاندوم در روابط پرخطر و درمان سریع عفونت‌های تناسلی
• انجام معاینات و آزمایش‌های دوره‌ای: بررسی هورمون‌ها، بیضه‌ها و وضعیت عمومی؛ در صورت سابقه خانوادگی ناباروری، انجام آزمایش منی در سنین پایین‌تر توصیه می‌شود.
• پرهیز از مصرف خودسرانه داروها و مکمل‌های بدنسازی: استروئیدهای آنابولیک می‌توانند تولید اسپرم را کاهش یا متوقف کنند
• حفظ ایمنی ناحیه تناسلی: استفاده از محافظ بیضه در ورزش‌های پرخطر و پیگیری سریع درد، تورم یا آسیب فیزیکی

کلام پایانی

ناباروری مردان، برخلاف تصور رایج، نه نشانه ضعف است و نه مشکلی بدون راه‌حل. امروزه، با پیشرفت‌های چشمگیر در علوم پزشکی در حوزه اورولوژی و آندرولوژی، بیشتر علل ناباروری قابل تشخیص، درمان و مدیریت علمی هستند. کاهش کیفیت یا تعداد اسپرم، مشکلات هورمونی، عوامل ژنتیکی، عفونت‌ها و سبک زندگی نامناسب، از جمله عواملی هستند که با مداخلات دارویی، اصلاح سبک زندگی، تنظیم هورمونی و روش‌های کمک‌باروری قابل کنترل‌اند. موفقیت درمان ناباروری تنها به دارو یا تجهیزات بستگی ندارد؛ تشخیص دقیق، درمان شخصی‌سازی‌شده و پیگیری علمی، کلید اصلی است. دکتر محمدرضا جعفری، با سال‌ها تجربه در حوزه ناباروری مردان و بهره‌گیری از تازه‌ترین پروتکل‌های بین‌المللی درمانی، به مردانی که در مسیر فرزندآوری با چالش روبه‌رو هستند، امید دوباره می‌بخشند. درمان ناباروری یک مسیر مشترک میان پزشک و بیمار است و همکاری فعال بیمار در رعایت دستورات درمانی، نقش تعیین‌کننده‌ای در نتیجه دارد. برای دریافت مشاوره و شروع مسیر درمان ناباروری با دکتر جعفری، می‌توانید با شماره‌های ۰۲۱۷۷۷۰۸۳۵۵  و  ۰۲۱۷۷۷۱۸۷۴۱ تماس بگیرید.

سوالات متداول